पुण्यनगरीची भेट व स्मृती
 |
| 1925 पुर्वीचे पुणे स्टेशन |
पुणे शहराची ओळख झाली ती अगदी बालवयात. जे पुणे आदिलशहाने गाढवाचा नांगर फिरवून बेचिराख केले होते, उजाड केले होते. त्याच पुण्याला पुढे मातोश्री जिजामातेने बाल शिवाजीच्या हातून सोन्याचा नांगर फिरवून पुनश्च वसवले. जिजामाता व बाल शिवाजी आल्यावर पुण्यात आता आपले कुणीतरी तारणहार आहे, रक्षक आहे हे पाहून इथे बारा बलुतेदार आले, पेठा वसल्या, महाल बांधले गेले, पेशव्यांच्या काळात शनिवार वाडा बांधल्या गेला. ब्रिटीश राज्यात अनेक पुल व इमारतींचे बांधकाम केले गेले. फुले, कर्वे, टिळक, आगरकर यांच्यासारख्या अनेक तत्कालीन थोर पुरुषांनी शैक्षणिक संस्था उभारल्या. त्याच विद्येच्या माहेरघरात मी आज बऱ्याच वर्षानंतर आलो होतो. वास्तविक पाहता पिढीजात व-हाडी असलेल्या माझा या शहराशी काही संबंध नाही. परंतु ऐतिहासिक, सांस्कृतिक, स्वातंत्र्यलढ्यातील अनेक घडामोडींचा या शहराशी आलेला संबंध बालपणापासून वाचनातं आल्याने या शहराशी आत्मीयता वाढली. आम्ही सकाळी पुण्याला उतरलो प्रतिक्षालयात 1925 पुर्वीचा पुणे स्टेशनचा फोटो लावलेला दिसला. मी त्याचे निरीक्षण केले. तो फोटो मला पुण्यनगरीच्या जुन्या स्मृती करून देऊ लागला. महाराजांनी शायस्ताखानाची बोटे कापून त्याला पळता भुई थोडी केली होती तो अवशेष शिल्लक असलेला लाल महाल, शत्रूला जो कात्रजचा घाट दाखवला ते कात्रज, म. फुलेंचा भिडेवाडा, शनिवार वाडा, देहांत प्रायश्चित्ताची शिक्षा स्वत:च्याच पंतप्रधानास ठोठावणारे न्यायाधीश रामशास्त्री प्रभुणे, टिळकांचा केसरी, मराठा व डेक्कन एज्युकेशन सोसायटी, न्यु इंग्लिश स्कुल, शिक्षण महर्षी धोंडो केशव कर्वे, त्या काळात संतती नियमनाविषयी जनजागृती करणारे त्यांचे सुपुत्र रं. धो.कर्वे , महाराष्ट्राचे लाडके पु.ल.देशपांडे, शिवशाहीर बाबासाहेब पुरंदरे इ. अनेक प्रख्यात व्यक्तीमत्वे, इथल्या वास्तू हे सारे माझ्या डोळ्यासमोर येऊ लागले. मोठ्या कालावधी नंतर मी पुण्याला आल्यामुळे मला मोठा बदल जाणवत होता. विद्येचे माहेरघर खूपच बदललेले दिसत होते. अनेक जुन्या इमारतींच्या जागा नवीन भल्या मोठ्या इमारती व मॉलनी घेतलेल्या दिसल्या. माझ्या ओळखीच्या अनेक खाणाखुणा पुसल्या गेलेल्या दिसल्या. पुणे महानगरपालिकेच्या हद्दीतून पिंपरी चिंचवडकडे जाताना गणेश खिंड भागातून आम्ही जात होतो गणेश खिंड परिसर येताच मला चाफेकर बंधूंचे स्मरण झाले माझ्या तोंडी आपसूकच "गोंद्या आला रे आला" हे वाक्य आले. सुपुत्र म्हणे हे काय बाबा? अरे, इथेच गणेश खिंड होती याच परिसरात चाफेकर बंधूंनी "गोंद्या आला रे आला" असा इशारा देत जुलमी रँडचा वध केला होता, मी म्हटले. काही शिल्लक असलेली धूळ व प्रदूषण यांनी माखलेली शेकडो वर्षे जुनी वटवृक्षे मूक साक्षीदार म्हणून उभी होती. मी आजूबाजूला निरीक्षण करीत विचार करू लागलो. चाफेकरांचे काही स्मारकादी दिसते का याचा शोध माझी नजर घेत होती. पण मला त्यांच्या स्मृतीचे अवशेष असे काही दिसत नव्हते मात्र थोड्याच वेळात एका ठिकाणी चाफेकर मित्र मंडळ नावाची पाटी दिसली, थोड्याच अंतरावर चाफेकरांचा अर्धाकृती पुतळा सुद्धा दिसला. चाफेकरांच्या पुतळ्यासमोरून वाहनांच्या रांगांच्या रांगा चाललेल्या असतात एवढी मोठी गर्दी तिथून जात असताना या गर्दीतील किती लोकांना चाफेकर बंधूंनी देशासाठी प्राण अर्पण केल्याचे, त्यांच्या त्यागाचे स्मरण होत असेल? या विचारात असतांना "असले काही आजकाल कोण लक्षात ठेवते सर?, सर्व लोक त्यांच्याच कामात बिझी झाले आहे, कोणाला फुरसत आहे आता" चालकाच्या आवाजाने माझी तंद्री भंग झाली. खरेच आता बोटावर मोजता येतील एवढ्यांनाच कदाचित उपरोक्त घटना ठाऊक असेल. पुतळ्यासमोरून जातांना माझ्या मुलांना चाफेकर बंधूंच्या त्या राष्ट्रीय कृत्याचे, त्यागाचे स्मरण करून दिले. पिंपरी चिंचवडला जाताना पुणे महानगरपालिकेच्या हद्दीत असलेले औंध संस्थानातील विठ्ठल रुक्मिणीचे प्राचीन दगडी मंदिर आजही त्या ऐतिहासिक काळाची आठवण करून देते त्या मंदिरात आम्ही काही क्षण थांबलो. विठ्ठल रुक्मिणींच्या सुंदर मुर्तीनी लक्ष वेधून घेतले. मंदिराच्या गाभा-यात जाण्यापूर्वी संत ज्ञानेश्वर, गणपती आणि संत तुकारामांच्या सुंदर मूर्ती आहेत. अनेक तुळशी वृंदावने होती. कदाचित त्या पेशवे काळातील कोणाच्यातरी समाधी असाव्यात पण तिथे कुठेही तसा नामोल्लेख मात्र आढळला नाही. शिवाजीनगर, शनिवार वाडा, दगडूसेठ हलवाई, पुणे स्टेशन परिसर, पिंपरी चिंचवडकडे जाणारा रस्ता या भागात मी फिरलो, भला मोठा बदल मला जाणवला. याच पुण्यात सर्वप्रथम विदेशी कपड्यांची होळी केल्यामुळे सावरकरांना दंड झाल्याचे आठवले, महात्मा गांधी व आंबेडकरांचा पुणे करार ज्या येरवडा तुरुंगात झाला त्या भागातून आमची गाडी जात असताना त्या कराराचे स्मरण झाले. छावणीतील युद्ध स्मारकाला दिलेल्या भेटीमुळे अनेक जवान व सेनाधिका-यांच्या बलिदानाची आठवण करुन दिली. मुळा,मुठाचे पात्र पाहून दुःख वाटले. आज पुण्यामध्ये प्रचंड गर्दी असते रस्त्याने वाहनेच वाहने असतात. कितीतरी वेळ ट्रॅफिक मध्ये खर्च होतो. पूर्वीचे पुणे कसे असेल हे तर इतिहासातच सापडेल. तो ऐतिहासिक काळ सुद्धा वाचूनच अनुभवला आहे परंतु जुन्या पुण्यातील काही चित्रे अधून मधून समाज माध्यमांवर झळकत असतात त्यांव्दारे "पुणे तिथे काय उणे" अशी म्हण सार्थ करणारे पुणे म्हणजे एक सुबक टुमदार, मुळा मुठा नदीच्या काठी वसलेले एक शांत शहर होते याची प्रचिती येते. सांप्रत काळात मोठ मोठाले मॉल, कार्यालये, गर्दी, सिमेंटचे जंगल असे एक गजबजलेले शहर झाले आहे. या शहरातील गर्दीत अस्सल पुणेकर कुठेतरी हरवल्याचे मला जाणवले. कदाचित जुन्या पुण्यात तो असेलही. काही एकाकी जेष्ठ नागरिक मला गर्दीतून वाट काढतांना दिसत होते. एक तरुण त्याच्या वृद्ध पित्यास वरून जाणारी मेट्रो दाखवत होता. कधी काळी त्या वृद्धाने त्या तरुणास झुकझुकगाडी दाखवली असेल असा विचार माझ्या मनात येऊन गेला. या जेष्ठ नागरिकांना आताच्या या बजबजपुरी झालेल्या पुण्यात कसे वाटत असेल? असा एक प्रश्न मनात आला. काही जुन्या इमारती पाहून मात्र मनाला बरे वाटले. जुने ते सर्वच टाकाऊ नसते असेही वाटले. देवाची समाधी लागलेल्या इंद्रायणी काठची आळंदी पाहिल्यावर, माऊलींच्या समाधीचे दर्शन झाल्यावर आता पुढील आगमानावेळी ही पुण्यनागरी कशी झालेली असेल या विचारात आमचा परतीचा प्रवास सुरु झाला.
खूप छान लेख आहे
उत्तर द्याहटवा🙏
हटवाअप्रतिम लेख
उत्तर द्याहटवा🙏
हटवाखूप सुंदर लेख आहे .वाचतांना ऐतिहासीक घटना जणूकाही डोळ्यासमोर घडलेल्या आहेत असे भासते !ह्यातच विनय सरांची लेखन शैली किती उत्कृष्ट आहे ह्याची जाणीव होते !
उत्तर द्याहटवाधन्यवाद
हटवा