Article about salutation on Aurangazeb Grave

एक स्वप्न शंभूराजांचे

शंभूराजांचा चेहरा क्रोधाने लाल झाला होता ते बोलत होते. तलवारीशी लगीन लागल्यावर तिची साथ नाही सोडली आम्ही. तुम्हापाशी सुद्धा तलवारीसारखे आजचे लोकशाहीतील लेखणीचे शस्त्र आहे असे म्हणत असता ना नेहमी ? मग ते असतांनाही का ते म्यान करून बसलात ?, कसला डर वाटतो तुम्हाला ?

काय रे ए खुप लिहतोस ना ? मग आम्हास व कवी कुलेशास बंदी बनवणा-या, आमचे हाल-हाल करून आम्हाला धर्म बदलवण्यास सांगणा-या आणि पुढे आमचे अंग-प्रत्यांगाचा विच्छेद करून आमची इहलोकीची यात्रा संपवणा-या त्या औरंग्याचे चित्र झळकवले आणि ज्या वर्षात आमच्या आबासाहेबांच्या राज्यभिषेकास 350 वर्षे साजरी होत आहे त्याच वर्षात त्याच्या कबरीवर पुष्पे वाहिल्या गेली तरी तुम्ही गप्पच राहिलात, मुसक्या  बांधल्या गेल्या होत्या का तुमच्या? श्रींच्या इच्छेने आमच्या आबासाहेबांनी हिंदवी स्वराज्य स्थापिले त्याच स्वराज्यातील पुढील पिढया हा सारा प्रकार मूग गिळून वाहिन्यांवर पाहत बसला, चॅनल बदलत राहिला. तुझी लेखणी सुद्धा मोडली होती की काय? संभाजी महाराज अत्यंत क्रोधाने बोलत होते. मी खाली मान घालून बसलेलो होतो. अरे गर्दन निची करून काय बसलाय ? ऐकतोस आहे ना ? अरे आम्ही अगदी बालवयात असतांना आमचे आबासाहेब जेंव्हा याच औरंगजेबाच्या दरबारात आम्हाला घेऊन गेले होते. नऊ वर्षाचे बालक होतो आम्ही परंतू तेथील प्रसंग आजही आमच्या लक्षात आहे. पंचहजारी मनसबदारीच्या रांगेत आम्हाला उभे केले गेले. आमच्या आबासाहेबांना बादशहापासून लांब अंतरावर उभे केलेले पाहून आबासाहेबांना आश्चर्य वाटले, क्रोध आला आणि मग ज्या बादशहाच्या दरबारात मान वर करून बोलता येत नसे, जातांना बादशहास पाठ दाखवून जाता येत नसे त्याच बादशहाच्या दरबारात बादशाहीचा कोणताही मुलाहिजा न बाळगता "रामसिंहssss हमसे भी आगे ये कौन खडा है? असे म्हणत आमचे आबासाहेब सिंहासारखे गरजले होते? उभा दरबार हादरला होता. पण आमच्या आबासाहेबांनी पुढच्या परीणामांचा विचार न करता अपमान सहन करून घेतला नाही. काय कडाडले होते आमचे आबासाहेब. आबासाहेबांनी त्यांच्या वागणुकीतून आम्हाला खुप काही शिकवले होते. अपमान गिळायचा नाही त्यातही अन्यायी परकीयांनी केलेला तर मुळीच नाही हे आम्हाला तेंव्हा अगदी स्पष्ट समजले. समर्थ रामदास स्वामी आम्हाला उद्देशून म्हणाले होते "शिवरायांचे आठवावे रूप, शिवरायांचा आठवावा प्रताप" आम्ही ते अनुसरले पण तुमचे काय? समर्थांचे ते वाक्य तुम्हाला लागू पडत नाही की काय?, की आबासाहेब व आमचे नांव केवळ मिरवणूकीतील जयघोषापुरते तेवढे घ्यायचे म्हणजे झाले, केले आपले कर्तव्य पुर्ण असे तुम्हास वाटते? अरे आम्ही तर थेट लढायचो, शत्रूवर तुटायचो. देव, देश अन धर्मासाठी प्राण हाती घ्यायचो नव्हे त्यासाठी प्राणही गमावले. शंभूराजांचा चेहरा क्रोधाने लाल झाला होता ते बोलत होते. तलवारीशी लगीन लागल्यावर तिची साथ नाही सोडली आम्ही. तुम्हापाशी सुद्धा तलवारीसारखे आजचे लोकशाहीतील लेखणीचे शस्त्र आहे असे म्हणत असता ना नेहमी ? मग ते असतांनाही का ते म्यान करून बसलात ?, कसला डर वाटतो तुम्हाला ? आम्हाला धर्मवीर म्हणू नये असे म्हटले गेले तेंव्हाही तुम्ही गप्पच होता. आम्ही आमच्या मावळ्यांनी "शूर आम्ही सरदार आम्हाला काय कुणाची भीती म्हणत" सर्व डर सोडून बायका, लेकरंबाळे यांचा विचार न करता लढलो अन तुम्ही चुकीच्या कृत्याबद्दल "ब्र" काढण्यासही डरता, धिक्कार असो ! माझ्या खिशातील पेन मोडत महाराज कडाडले. यांना जाण्यास सांगा असे भालदार चोपदारांना त्यांनी फर्मावले "महाराज माफी असावी , माफी असावी" मी उत्तरलो. "खामोश, चालता हो" शंभूराजे पुन्हा गरजले. 

    त्या गर्जनेने मी निद्रेतून बाहेर आलो. हा सारा स्वप्न दुष्टांत पाहून मी स्तब्ध झालो होतो. काय करावे काही सुचत नव्हते. नाना विचार, प्रश्न यांचा गदारोळ मनात सुरु झाला. काय झाली आहे ही राजकारणाची त-हा ? ही नेत्यांची वक्तव्ये, त्यांची कृती, वागणूक, गठ्ठा मतदानासाठी कुठल्याही थराला जाऊन पोहोचणे व तद्नंतर अशी कृती आपण का केली याची न पटणारी स्पष्टीकरणे देणे ? जनता या नेत्यांच्या वागणुकीला पुरती वैतागून गेली आहे ? एकमेकांना शिव्या देणे, घाणेरडी भाषा, शब्दप्रयोग करणे, छत्रपती शिवाजी महाराज, संभाजी महाराज, महाराणा प्रताप अशा रणधुरंधर लोकांची नांवे घेणे आणि त्याच्या अगदी उलट कृती करणे हेच आपल्या देशातील राजकारणात चालू आहे. इतिहासातील खलनायकांचे, आक्रमकांचे, जनतेवर अनन्वित अत्याचार करणा-यांचे फोटो झळकवणे त्यांच्या कबरीचे दर्शन घेणे, फुले वाहणे या अशा कृती केल्याने औरंगजेबसारख्या स्वत:च्या वडीलांना कैदेत टाकणा-या, भावाला मारणा-या औरंगजेबाचे उदात्तीकरण कदापीही होऊ शकणार नाही. असे विचार मनात येत होते, स्वत:च्या बापाचा, बंधूचाही होऊ न शकलेल्या अशा औरंगजेबाचे फोटो झळकल्यापासून व कबरीवर फुले वाहिल्या गेलेल्या त्या काळ्या दिवसापासून स्वप्नात दिसलेला शंभूराजांचा तो क्रोधाने लालबुंद झालेला चेहरा सतत डोळ्यासमोर येत होता. लेखणीचे शस्त्र का चालवत नाही? असे स्वप्नात विचारणा-या शंभूराजांच्या प्रश्नामुळे मी लिहिता झालो. 

Article about traditional Indian musical instrument Sanai / Shahanai

शहनाई ना बोले

एकीकडे डिजेच्या अति नादाने अनके लोकांचे मृत्यू झाल्याची वृत्ते, चित्रफिती आलेल्या आहेत. तर दुसरीकडे सनई वादन ही कला लुप्त होण्याच्या मागावर आहे. पुर्वी विवाह पत्रिकांवर सुद्धा सनई चौघड्याचे चिन्ह दिसायचे. आताच्या आकर्षक पत्रिकांवरुन हे चिन्ह सुद्धा पुसले गेले आहे. सनई चौघडा बंद झाला आहे. सर्वत्र फक्त भेसूर डिजेचा नुसता धुमाकूळ माजला आहे.

तेरी शहनाई बोले , सुनके दिल मेरा डोले

1960 च्या दशकातील गुंज उठी शहनाई या चित्रपटातील गीताचा हा मुखडा. माझे वडील आजही गुणगुणतात. संगीतकार वसंत देसाई यांनी स्वरबद्ध केलेले हे गीत. शहनाई अर्थात सनई या वाद्याच्या अवतीभवती फिरणारे कथानक असलेला हा सिनेमा असावा. सिनेमा तर पाहिला नाही परंतू काही गाणी मात्र ठाऊक आहेत. आपल्या शहनाई वादनाच्या जोरावर नायिकेस भेटण्यासाठी म्हणून येण्यास भाग पाडल्यावर उपरोक्त गीतात "बैरी काहे को सुनाये ऐसी तान रे" असे नायिका म्हणते. खरेच सनई जर कान देऊन ऐकली तर कुणीही मंत्रमुग्ध होईल असे ते स्वर असतात. संगीतकार वसंत देसाई यांनीच स्वरबद्ध केलेले आणखी एक अजरामर गीत म्हणजे “उठी उठी गोपाळा”. या गीतात “राजव्दारी झडे चौघडा” असा चौघड्याचा उल्लेख येतो. सनई, चौघडा ही भारतातील मंगल

वाद्ये. आमच्या लहानपणी वडीलांनी आमच्यासाठी भारतातील प्रख्यात सनईवादक शहनाईनवाज बिस्मिल्ला खान यांच्या सनई वादनाच्या ध्वनिफिती आणल्या होत्या. आम्ही रोज सकाळी त्या टेपरेकॉर्डवर लावत असू. सकाळी सनईचे मंगल सूर कानी पडल्यावर आम्हाला प्रसन्न वाटत असे. पुर्वी शुभप्रसंग असला की सनई चौघडा वादकांना हमखास आमंत्रित केले जायचे. मला आठवते माझ्या मोठ्या बहिणीच्या लग्नात अमडापूर येथील सनई वादकांना बोलावले होते. अमडापूर म्हणजे बुलढाणा जिल्ह्यातील एक छोटे गांव परंतू येथील सनई वादक प्रसिद्ध होते. पुर्वी प्रत्येकच लग्नात लग्न कार्यालयात एका कोप-यात हे सनई वादक हमखास बसलेले दिसत व कार्यालयात सनईच्या मंगल स्वरांची बरसात मंगलमय वातावरण निर्मिती करण्यास भर घालत असे. 1990 च्या दशकापर्यंत सनई वादक लग्नप्रसंगी दिसत असत. आज मात्र सनई वादक अभावानेच दिसतात. लग्नसोहळे निव्वळ झकपक व फोटोसेशन केंद्रे झाले आहेत. विधींऐवजी फोटोलाच जास्त महत्व दिले जात आहे. असो ! तो तर एक स्वतंत्र लेखाचा विषय आहे. 

    आज सनईची आठवण होण्याचे कारण म्हणजे असेच एकदा रस्त्याने जात असतांना एक वरात चालली होती. वरात म्हटली की हल्ली मोठा कानठळ्या बसवणारा डिजे हा हमखास असतोच. तसा या वरातीतही तो होता. वरातीतील एक जेष्ठ नागरीक रहदारीस अडथळा होऊ नये म्हणून वाहनांना रस्ता मोकळा करून देत होता. असा एक समाजिक भान असलेला व्यक्ती सुद्धा सर्वच वरातीत असतो. मी डिजेच्या जवळ पोहचताच अचानक विविध कंपने माझ्या शरीरात जाणवायला लागली, हृदयात सुद्धा वेगळीच अशी धडधड जाणवली. तिथून लवकरात लवकर पुढे जावे असे मला वाटू लागले. तिथून दूर जाताच “अरे भाऊ बहोत बेकार है ये डिजे” असे माझ्या शेजारचा गाडीवाला माझ्याकडे पाहात मला म्हणत पुढे गेला. डिजेच्या आवाजाने माझी झालेली अस्वस्थता त्याने हेरली होती की काय देव जाणे. कुठून आला हा डिजे तेे भले मोठे स्पिकर,  कर्णकर्कश्श वाद्ये आणि ती डिजेची चित्रविचित्र दिसणारी अजब गाडी ? डिजेमुळे अनेकांना रोजगार मिळतो हे जरी खरे असले तरी विना डिजे केवळ वाद्ये वाजवूनही त्यांना तो मिळू शकतो. त्या दृष्टीने विचार करणे आता गरजेचे झाले आहे. कुणी म्हणेल लोकच डिजेची मागणी करतात. हे सर्व काहीही असो परंतू हा डिजे वाजला की शरीरात वेगळीच कंपने, लहरी निर्माण होतात. नवजात अर्भकांची स्थिती कशी होत असेल देव जाणे. शिवाय हे डिजे रुग्णालये, बाल रुग्णालये, शाळा यांच्या जवळून जातात. त्याच्यामुळे निर्माण होणा-या ध्वनी प्रदूषणाचा काही एक विचार होतांना दिसत नाही. रस्त्याने अनेक जेष्ठ नागरीक, वृद्ध असतात त्यांना डिजेमुळे काही त्रास होईल हे सुद्धा ध्यानात घेतले जात नाही. डिजेेेच्या गोंगाटाने पक्षी व जनावरे सुद्धा किती घाबरून जात असतील. अनके लोकांचे मृत्यू या डिजेमुळे झाल्याची वृत्ते, चित्रफिती आलेल्या आहेत. या डिजेमुळेच मला पुर्वीचे मंगल कार्यक्रम, विवाह यांत वाजवल्या जाणा-या सनई या मंगल वाद्याचे स्मरण झाले. दोन वर्षांपूर्वी भुसावळ येथे माझ्या भाचीच्या विवाहास गेलो असता तिथे मुक्ताईनगर का जवळच्या ग्रामीण भागातून सनईवाले बोलावले होते. एक जुने गाणे त्या सनई वादकाने अत्यंत उत्कृष्ट असे वाजवले. मला राहवले नाही मी त्याला ते गाणे पुन्हा वाजवण्यास सांगितले, त्याचे कौतुक केले, त्याला बक्षीस दिले. तो खुलला, बोलू लागला आनंदून त्याने सनईला दिवसागणिक मागणी कशी कमी होत आहे हे कथन केले, “साहेब आता कलाकारांच्या कलेचा सन्मान कुणी करत नाही” तो म्हणाला. त्याने त्याचे कार्ड पण दिले. आज हे सनई वादक, ही कला लुप्त होण्याच्या मागावर आहे. पुर्वी विवाह पत्रिकांवर सुद्धा सनई चौघड्याचे चिन्ह असायचे. आताच्या आकर्षक पत्रिकांवरुन हे चिन्ह सुद्धा  पुसले गेले आहे. सनई चौघडा बंद झाला आहे. भेसूर डिजेचा नुसता धुमाकूळ माजला आहे. काळाने अनेक चांगल्या गोष्टी हिरावून नेल्या आहेत ख-या पण आज पुन्हा लग्नकार्ये, घरे बांधण्याच्या पद्धतीत जुन्या पद्धतीचा अवलंब होतांना क्वचित दिसत आहे तेंव्हा जुनी मंगल वाद्ये वाजवणा-या सनई, चौघडा वादकांना सुद्धा लोक लग्नात पुन्हा बोलावू लागतील का ?  असा विचार मनात डोकावला. खरे तर आपण त्यांना हुडकून बोलवायला हवे. सनईचे सुर शुभ प्रसंगी ऐकू आले की, "शहनाई ना बोले" असे म्हणण्याऐवजी 

        तेरी शहनाई बोले , सुनके दिल मेरा डोले

असे चित्र पुन्हा दिसायला वेळ लागणार नाही. शहनाई बजे हो मेरे अंगना मे असे मंगलमय वातावरण लग्न कार्यात पुनश्च स्थापित होऊन कर्ण कर्कश्श अशा डिजेऐवजी आपल्या परंपरागत सनईचे मंगल, कर्णमधुर असे स्वर आसमंतात घुमू लागतील व गुंज उठी शहनाई असे ख-या अर्थाने म्हणता येईल.  

Article about nephews of politicians.

राजकारणातील पुतणे

राजकारणातील पुतण्यांनी सावध पावले उचलावी, त्यांच्या भविष्यातील राजकीय स्थितीचा अंदाज घेऊन पुढील वाटचाल करावी. भारतीय राजकारणात एक तर बाप बनावे नाही तर मुलगा पुतण्या नाही असेच या राजकारणातील पुतण्यांच्या उदाहरणांवरून लक्षात येते.

घोषणा :- हा लेख मी काल 14/06/23 रोजी माझ्या ब्लॉगवर लिहला. आज सकाळी याच विषयावरचा लेख एका वृत्तपत्रात दिसला. लेखक वेगळे होते. शीर्षकात सुद्धा साधर्म्य होते. मला आश्चर्य वाटले. ज्या वृत्तपत्रात हा लेख प्रकाशित झाला त्यांना मी माझा लेख e mail केला होता. माझा या विषयावर लेख येत आहे अशी जाहिरात सुद्धा मी काल  ब्लॉग वाचकांसाठी केली होती. असो ! हा योगायोग असावा असे गृहीत धरू. वाचकांना गैरसमज नको म्हणून ही घोषणा करीत आहे.

    भारतीय राजकारणात पुतण्या हा प्राचीन काळापासून तर अद्यापपर्यंत डावलल्याच गेला आहे, डावलला जात आहे. महाभारतात धृतराष्ट्र त्याचा पुतण्या युधिष्ठीर हा सत्तेचा दावेदार असूनही पुत्रमोहापोटी दुर्योधनाला सत्ता कशी मिळेल याचीच चिंता / प्रतीक्षा करीत राहिला. कौरव पांडव युद्धानंतरही त्याने त्याचा कनिष्ठ पुतण्या भिमाला कवेत घेऊन मारण्याचा प्रयत्न केला होताच. महाभारत काळापासून तर आजपावेतो भारतीय राजकारणात पुतण्यांची नेहमीच उपेक्षा झालेली आहे. ऐतिहासिक काळात सुद्धा सत्तेसाठी पुतण्या नारायणराव मारल्या गेला होता. या महाभारत व ऐतिहासिक काळातील पुतण्यांच्या दाखल्यांनंतर आता काही सांप्रत कालीन राजकारणातील काही पुतणे व त्यांचे डावलले जाणे याचाच ऊहापोह केला आहे.

     सर्वात प्रथम राष्ट्रवादीतील पुतणे अजित पवार यांचा दाखला घेऊ. परवा भाकरी फिरली (तशी ती फिरली नाहीच परंतू फिरली असे भासवले गेले) आणि सुप्रिया सुळे, प्रफुल पटेल हे कार्याध्यक्ष झाले. राष्ट्रीय कार्यकारणीत अजित पवार यांना कोणतेही स्थान देण्यात आले नाही कारण त्यांच्याकडे राज्याचे विरोधी पक्ष नेतेपद आहे असे कारण पुढे करण्यात आले. अजित पवार राष्ट्रवादी पक्षात जलसिंचन प्रकरण, धरणाबद्दलचे वक्तव्य व तद्नंतर आत्मक्लेश वगैरे होऊनही एक दबंग नेते म्हणून ओळखले जातात. शरद पवार यांच्या राजीनाम्यावेळचे त्यांचे वागणे, बोलणे हे सर्वांनीच पाहिले आहे. राष्ट्रवादीत मोठे नेते असूनही अजित पवार यांना नेहमी मागेच ठेवण्यात आले अशी चर्चा होते. विलासरावांच्यावेळी राष्ट्रवादीच्या जास्त जागा असूनही मुख्यमंत्री पद काँग्रेसला दिले गेले होते. पुढे गृहमंत्रालयासारखे महत्वाचे खाते सुद्धा आर. आर. पाटील यांना दिले होते. त्यांचा मुलगा पार्थच्या उमेदवारीच्यावेळी सुद्धा रुसवेफुगवे झाले होते. पहाटेच्या शपथविधीचे गुपित सुद्धा दादा अजून सांगत नाही. त्यामुळे राष्ट्रवादी पक्षाच्या सर्वेसर्वा असलेल्या शरद पवार यांचे पुतणे अद्यापपर्यंत तरी मुख्यमंत्री पदापर्यंत पोहचू शकले नाही.

दुसरे पुतणे म्हणजे महाराष्ट्रातील लोकप्रियतेचा उच्चांक गाठणारे, आपल्या थेट, बेधडक बोलण्यातून सर्वसामान्यांना आकर्षित करणारे शिवसेनेचे संस्थापक बाळासाहेब ठाकरे यांचे पुतणे राज ठाकरे. बाळासाहेबांसोबत सुरुवातीपासून राजकीय सभांमध्ये जाणारे तरुण, आकर्षक राज सर्वांनाच भावत असत आजही भावतात अनेकांना राज हेच पुढे शिवसेनेचे सूत्रधार होतील असे वाटत असतांनाच शिवसेना कार्यकारी अध्यक्ष म्हणून उद्धव ठाकरे यांच्या नावाला राज यांनी सहमती दिली तेंव्हा सर्वांनाच आश्चर्य वाटले होते. आजही राज यांना त्यांच्या जुन्या चांगल्या दिवसांचे स्मरण होते, टाळीसाठी त्यांनी हातही पुढे केला होता पण त्याला प्रतिसाद मिळाला नाही. बाळासाहेबांच्या हयातीतच त्यानी नवीन पक्ष काढला. आजही बाळासाहेबांचे हे पुतणे त्यांचा पक्ष पुढे आणण्यासाठी झटत आहे.     

तिसरे पुतणे म्हणजे आपल्या विविध प्रकरणांबाबत बहुचर्चित झालेले गोपीनाथ मुंडे यांचे पुतणे धनंजय मुंडे. भाजपाची जोडगोळी प्रमोद महाजन व गोपीनाथ मुंडे यांनी “माधवं” राजकारण करीत भाजपाला सत्तेकडे नेण्यात यश मिळवले. पुढे धनंजय मुंडे भाजपात सक्रीय झाले. परंतू पंकजाताई व प्रीतम मुंडे भाजपात पुढे आल्यावर मात्र धनंजय यांना डावलले जाऊ लागले, त्यांची कुणाला "करुणा" आली नाही व ते भाजपातून राष्ट्रवादी कंपूत दाखल झाले.

चौथे पुतणे म्हणजे राष्ट्रीय राजकारणातील वरूण गांधी. इंदिरा गांधी यांच्या पंतप्रधानपदाच्या कार्यकाळात सत्तेची सूत्रे आपल्याकडे वळविणारे संजय गांधी यांचे पुत्र वरुण गांधी हे माजी पंतप्रधान राजीव गांधी यांचे पुतणे परंतू तीन-तीन पंतप्रधान झालेल्या कुटुंबातील वरूण गांधी मात्र गांधी कुटुंबात उपेक्षितच राहिले, भाजपावासी झाले व राजकारणात अजूनही म्हणावे तसे स्थिरावले नाही. राजीव गांधी पुत्र व पुत्री हे मात्र आजही काँग्रेस पक्षाची सुत्रे राखून आहेत, “आलाकमान” आहेत.

या चार पुतण्यांव्यतिरिक्त आणखीही काही पुतणे असतील की ज्यांना राजकारणात आपले स्थान निर्माण करायचे असेल. तुर्तास तरी या चार पुतण्यांचे स्मरण होत आहे. इतरही कुणी असतील तर त्यांचीही गत या चौघांसारखीच असण्याची शक्यता अधिक. वर दिलेल्या महाभारताच्या दाखल्यावरून ते आजतायागत हेच निदर्शनास येते की अंध धृतराष्ट्राप्रमाणे बहुतांश राजकारणी हे पुत्र(त्री) प्रेमाने आंधळे झालेले असतात. त्यामुळे मग घराणेशाहीचा वारसा पुढे नेण्यासाठी अपत्यावरील त्या आंधळ्या प्रेमापोटी आपल्याच अपत्यांना पुढे आणले जाते, जनतेवर लादले जाते असेही म्हटल्यास वावगे ठरणार नाही. या अशा लादण्याने पक्षाची गत काय होते हे सुद्धा वेगळ्याने सांगण्याची गरज नाही. ते महाराष्ट्राने पाहिलेच आहे. तेंव्हा राजकारणातील पुतण्यांनी राजकारणात प्रस्थापित होण्यासाठी सावध पाऊले टाकावी, भविष्यातील राजकीय स्थितीचा अंदाज घेऊनच पुढील वाटचाल करावी अन्यथा कैक वर्षे पक्षासाठी कार्य करूनही बाजूला सारले जात असेल तर काय फायदा. भारतीय राजकारणात एक तर बाप बनावे नाही तर मुलगा, पुतण्या नाही असेच या राजकारणातील पुतण्यांच्या वरील उदाहरणांवरून लक्षात येते.

Article about food adulteration

क्या जाने किस चिज में क्या हो....

क्षणिक फायद्यासाठी आपल्याच देश बांधवांना, लहान मुलांना कृत्रिम, भेसळयुक्त अन्न खाऊ घालणे अत्यंत हीन व देशद्रोही कृत्य आहे. आपले पुर्वज बाहेरचे अन्न खात नसत.  बाहेरच्या पदार्थांना मागणी वाढायला लागल्यापासून व मनुष्याला कमी मेहनतीत जास्त पैसे कमावण्याची हाव लागली तेंव्हापासून भेसळ होण्याचे प्रमाण वाढले.

            लोकसंख्येत मोठ्या प्रमाणात वाढ झाली आहे व दिवसागणिक हा आकडा वाढतच जात आहे. या लोकसंख्येला पुरेल एवढे उत्पादन होते का? भारतात हरित क्रांतीनंतर मोठ्या प्रमाणात अन्नधान्याचे उत्पादन वाढले. हरीत क्रांती नंतर धवल क्रांती, नील क्रांती सुद्धा झाल्या व त्या अनुषंगाने दुग्धोत्पादन, मत्स्योत्पादन सुद्धा वाढले. परंतू हे अन्नधान्य पुर्वीच्या गावरान अन्नासारखे कसदार राहिले नाही. शिवाय या उत्पादनापासून नाना प्रकारची इतर उत्पादने निर्माण केली जातात उदा. बेकरी उत्पादने, आईस्क्रीम, मिठाई इ. या उत्पादनांना मोठी मागणी असते. “मागणी तसा पुरवठा” या अर्थशास्त्राच्या नियमानुसार असलेल्या मोठ्या मागणीला पुरवठा करण्यासाठी तेवढे उत्पादन मात्र नसते व इथूनच सुरुवात होते ती भेसळीची. कित्येकदा आपण नकली दुध पकडल्या गेल्याचे वृत्त ऐकत असतो. नकली खवा सुद्धा मोठ्या प्रमाणात तयार होतो. नाना प्रकारच्या मिठाया, खवा, आईस्क्रीम इ प्रचंड प्रमाणात बाजारपेठेत उपलब्ध असते, परंतू इतके दुग्धोत्पादन आपल्या देशात खरंच आहे का ? असेलही तर एवढ्या मोठ्या भारतात लाखो हॉटेल्स, चहाच्या टप-या नव्याने सुरु झालेली चहाची झकपक दुकाने, त्यांच्या शाखा व करोडो ग्राहक यांनाच मोठ्या प्रमाणात दुध लागते मग मिठाई, आईस्क्रीम आदींसाठी दुध शिल्लक राहते का ? असे अनेक प्रश्न उपस्थित होतात. मागे एका मोठ्या चहा विक्रीचे जाळे असणा-या व्यावसायिकावर चहा पावडर मध्ये भेसळ केल्याबाबत कारवाई झाली होती. वाटाण्यांना हिरवा रंग देणे, फळे चमकवणे, बर्फाच्या गोळ्याचे रंग हलक्या प्रतीचे असणे, तळलेल्या पदार्थांसाठीचे तेल भेसळयुक्त व हलक्या प्रतीचे असणे आणि आईस्क्रीम वनस्पती तेलापासून बनवणे अशा खाद्य पदार्थात होणा-या नाना प्रकारच्या भेसळीमुळे लोक विविध व्याधींनी ग्रस्त होत आहे. प्रत्येक घराचा दवाखान्याचा खर्च वाढतच चालला आहे. या सगळ्या गोष्टी सरकारने, सामाजिक संघटनांनी ध्यानात घ्यायल्या हव्यात.  खामगांव जि बुलढाणा येथे सुद्धा गेल्या तीन-चार महिन्यात अचानक काही मिठाईची दुकाने सुरु झाली. आपल्या संपूर्ण जिल्ह्यात सुद्धा मिठाईंच्या नव्या दुकानांच्या संख्येत मोठ्या प्रमाणात वाढ झाली आहे. या सा-या उहापोहाचे कारण की, नुकताच बुलढाणा जिल्ह्यात 69,129 रुपयांचा भेसळयुक्त माल जप्त केल्याचे व नियमांचे उल्लंघन करणा-या व्यावसायिकांकडून 26 हजार रुपयांचा दंड वसूल केल्याचे वृत्त आले आहे. प्रमाणित दर्जाचा माल नसणे, मिठाईवर ती किती वेळात खावी याचा उल्लेख नसणे अशा अनेक बाबी अन्न व औषधी प्रशासनास आढळून आल्या आहेत. अन्न व औषधी प्रशासनाने जेवणाचे कंत्राट घेणारे तसेच भाजीपाला व फळे विकणारे, हॉटेल्स मधून विकली जाणारे मांसाहारी पदार्थ यांची सुद्धा वेळोवेळी तपासणी करणे आवश्यक आहे. मनुष्य स्वत:च्या फायद्यासाठी काय करेल काही नेम राहिला नाही. क्षणिक फायद्यासाठी आपल्याच देश बांधवांना, लहान मुलांना कृत्रिम, भेसळयुक्त अन्न खाऊ घालणे अत्यंत हीन व देशद्रोही कृत्य आहे. भेसळखोरांविरोधात नागरीकांच्या जिविताशी खेळण्याच्या गुन्ह्याबाबत कठोरात कठोर कायदे बनवले पाहिजे. जनतेने सुद्धा तशी मागणी लावून धरायला पाहिजे. आपले पुर्वज बाहेरचे अन्न खात नसत त्यांच्या या प्रकाराला नवीन पिढी हसण्यावर नेते, अनेक तथाकथित बुद्धिवादी सुद्धा या गोष्टीला जुने बुरसटलेले विचार असे म्हणतात. परंतू परान्न , विकतचे पदार्थ न खाण्याचा आपल्या पुर्वजांच्या नियम योग्य असल्याचे आता जाणवायला लागले आहे. अनेकांनी बाहेरचे खाणे वर्ज्य केले आहे. बाहेरच्या पदार्थांना मागणी वाढायला लागल्यापासून व मनुष्याला कमी मेहनतीत जास्त पैसे कमावण्याची हाव लागली तेंव्हापासून भेसळ होण्याचे प्रमाण वाढले असे म्हणायला हरकत नाही कारण 1960 च्या दशकात म्हणजे आजपासून सुमारे 65 वर्षांपूर्वी नीलकमल नावाच्या चित्रपटात सुप्रसिद्ध विनोदी अभिनेता मेहमूदवर चित्रित

“खाली डब्बा खाली बोतल ले ले मेरे यार
खाली से मत नफ़रत करना खाली सब संसार”

असे भरलेल्या वस्तूंची काही शाश्वती / गॅरंटी नाही त्यापेक्षा खाली म्हणजे रिकामे डबे व बाटल्याच चांगल्या असे सांगणारे एक गीत आहे. 

 या गीतात कोणत्या पदार्थात कशी भेसळ होते याचा उल्लेख कवीने सुंदर शब्दांत केला आहे. भेसळीचे वर्णन करतांना गीतकार साहीर म्हणतो,

खाली की गारंटी दूंगा भरे हुए की क्या गारंटी
शहद में गुड के मेल का डर है, घी के अंदर तेल का डर है
तम्बाकू में खाद का खतरा, सेंट में झूठी बास का खतरा
मक्खन में चर्बी की मिलावट, केसर में कागज़ की चिलावट
मिर्ची में ईंटों की घिसाई, आटे में पत्थर की पिसाई
व्हिस्की अंदर टिंचर घुलता, रबड़ी बीच ब्लॉटिंग तुलता
क्या जाने किस चिज में क्या हो, गरम मसाला लीद भरा हो

1960 च्या दशकात उपरोक्त ओळींप्रमाणे अन्न पदार्थांत अशाप्रकारची भेसळ होत होती. आज तर या भेसळीचे प्रमाण नक्कीच अनेक पटींनी वाढलेलेच असेल नव्हे आहेच तेंव्हा "क्या जाने किस चिजमे क्या हो ?" म्हणून आपल्या रसनेंद्रियावर ताबा मिळवण्याचा सराव करा,  बाहेरचे पदार्थ खातांना सावध राहा व लहान मुलांना बाहेरचे पदार्थ देण्याऐवजी त्यांना सातूचे पीठ, कच्चा चिवडा, गुळ दाणे, सातूच्या पिठाच्या मुटकळ्या इ. पदार्थ तयार करून खाऊ घाला कदाचित त्यांना आवडतील सुद्धा, मुलांना लेखात दिलेल्या विविध पदार्थात केल्या जाणा-या भेसळीची जाणीव करून द्या अन्यथा रस्ते, फ्लाय ओव्हर, मोबाईल, मॉल, बाईक, कार इ सर्व भौतिक बाबी तर असतील परंतू त्यांचा वापर करणारे लोक मात्र व्याधीग्रस्त राहतील, त्या सर्व सुविधा वापरण्यास ते सक्षम, सुदृढ राहणार नाही असा धोका जाणवायला लागला आहे.

Article about Sakshi murder, Delhi

पस्तीस तुकडे, सोळा वार ...

मुली धोक्यातच

मुलींना फसवणे , बलात्कार करणे , त्यांच्या हत्या करणे अशा गुन्ह्यांसाठी खरेतर स्पेशल न्यायालय व अत्यंत कठोर असे कायदे करणे अगदी गरजेचे झाले आहे. तिकडे पाकिस्तानात हिंदू मुलींना लपवून छपवून जगावे लागत आहे आणि इकडे भारतात हिंदू मुली मारल्या जात आहे म्हणजे दोन्ही देशात हिंदू मुलीच संकटात का ? नटांच्या नशेखोर मुलांसाठी पुढे येणारे नेते सुद्धा साक्षीच्या हत्येच्यावेळी मूग गिळून गप्प आहे. 

नोहेंबर 2022 मध्ये संपूर्ण देशाला हादरवून सोडणारी घटना दिल्ली येथे घडली होती. श्रद्धा वालकर या मुलीची हत्या आफताब नामक तरुणाने तुकडे-तुकडे करून केली होती. आफताबने श्रद्धाच्या देहाचे 35 तुकडे करून ते फ्रीजमध्ये  ठेवले व रात्री-बेरात्री तो त्या तुकड्यांची विल्हेवाट लावत असे. हे सर्व बंद घरात घडले होते परंतू परवा पुनश्च अशीच एक देश हादरवून सोडणारी घटना घडली ती म्हणजे साक्षीला मारण्याची,  साहील नामक तरुणाने साक्षीवर भर रस्त्यात, लोकांची वर्दळ असलेल्या वस्तीत हल्ला केला, तिच्यावर चाकूने 16 वार केले व नंतर दगडाने ठेचून साक्षीला जीवे मारले व पळून गेला. तेथून ये-जा करणा-या कुणीही त्याला हटकले नाही किंवा त्याच्यावर छुपा का होईना हल्ला केला नाही. आजकाल कोणी कोणाच्या मध्ये पडत नाही असे म्हटले जाते. परंतू आजकालची प्रकरणे, भांडणे ही सुद्धा विचित्र अशी असतात. कुणाची काय भानगड असेल काहीच सांगता येत नाही म्हणूनही कुणी कुणाच्या मध्ये पडत नाही असेही आहे. सामाजिक परिस्थिती मोठ्या वेगाने बदलली. पुर्वी कुण्या मुलाने काही व्रात्यपणा केला तर शेजारी सुद्धा त्याला दम देत असत व त्या मुलाचे पालक सुद्धा शेजा-याला काही बोलत नसत. याने सर्वांच्याच पाल्यांवर एकप्रकारचा वचक होता. आजकाल चूक मुलाची /मुलीची असली व त्याबाबतीत कुणी शेजारी बोलला, त्याने ती चूक निदर्शनास आणून दिली तर शेजा-यालाच "तुम्हाला काय करायचे ?" असे बोल ऐकावे लागतात. म्हणून मग कुणी कुणाच्या मध्ये पडत नाही व याचाच फायदा मग साहीलसारखे मारेकरी घेतात.  साहिलने हल्ला करून मारणे हा अक्षम्य, कठोर दंडनीय असा अपराध आहे. परंतू साहीलसारख्या मुलांशी मैत्री करणे, 15 वर्षाच्या मुलीने लिव्ह इन मध्ये राहणे हे सुद्धा तितकेच चुकीचे नाही का ? साक्षी साहीलसह लिव्ह इन मध्ये राहत होती व नंतर तिने त्याच्याशी ब्रेकअप करून दुस-या मुलाशी मैत्री केली होती असे वाचनात आले. मोबाईलमुळे लहान मुले सुद्धा लवकर मोठी होत आहे त्यांना नको ती समज अगदी अल्पवयातच येत आहे. साक्षी हल्ल्यावर आता अनेक तर्क वितर्क व्यक्त होत आहे. साहिलचे समाज माध्यमांवरील आतंक करण्या बाबत सारखे काही रील, त्याचे नांव बदलणे, रुद्राक्ष माळ घालणे वगैरे समोर येत आहे. अल्पवयीन मुलींना जाळ्यात ओढण्याच्या प्रकारात दिवसेंदिवस वाढ होत आहे. मुली सुद्धा अशा तरुणांच्या नादी कशा काय लागतात ? त्यांचे ब्रेन वॉश कसे होते ? अशा मुद्द्यांवर मोठ्या प्रमाणात सामाजिक उद्बोधन होणे अत्यावश्यक झाले आहे. आफताबने श्रद्धाची हत्या केली त्यावेळी "मुलींनो समाजातील आफताब ओळखा" असा लेख लिहिला होता. या लेखात बरेच वरील बाबत भाष्य केले होते ते वाचक "मुलींनो समाजातील आफताब ओळखा" यावर क्लिक केल्यावर वाचू शकतात. (Click on link to read) किशोरावस्थेत पदार्पण करणा-या सर्वच मुलींना त्यांच्या घरी व शाळांतून योग्य ते मार्गदर्शन होणे जरुरी आहे. मुलींसाठी असणा-या कायद्यांची एक " स्वयंसिद्धा" नामक पुस्तिका महाराष्ट्रात    ब-याच पोलीस स्टेशनच्या माध्यमातून वितरीत झाली आहे. अशी कायदे विषयक पुस्तके देशभरातील मुलींना वाटणे आवश्यक आहे. अशा पुस्तिका निव्वळ वितरीत करून भागणार नाही तर त्यांना त्या वाचण्यास प्रेरीत करणे किंवा वाचून दाखवणे जरुरी आहे. किशोरावस्थेत प्रेम, आकर्षण हे होणे साहजिक आहे परंतू आपण ज्याच्यावर / जिच्यावर प्रेम करतो आहे त्याची इत्यंभूत माहिती असणे आजच्या काळात अगदी जरुरीच झाले आहे. गतवर्षीच्या अखेरीस पोलिसांसमोर श्रद्धाच्या देहाचे तुकडे केले असे कबूल करणा-या आफताबने नंतर मात्र श्रद्धाला मारण्याचे साफ नाकारले होते. साहील प्रकरणात सुद्धा तसेच होण्याची शक्यता आहे. कारण त्याला तेथून जाणा-या येणा-यांनी हटकण्याचीच साधी हिम्मत दाखवली नाही तर प्रत्यक्षदर्शी पुरावा मिळणे दूरच. ते तरी बरे की ही घटना सीसीटीव्ही कॅॅमे-यात कैद झाली आहे. मुलींना फसवणे, बलात्कार करणे, त्यांच्या हत्या करणे अशा गुन्ह्यांसाठी खरेतर स्पेशल न्यायालय व अत्यंत कठोर असे कायदे करणे अगदी गरजेचे झाले आहे. तिकडे पाकिस्तानात अल्पसंख्य हिंदू मुलींना लपवून छपवून वाढवावे लागत आहे , त्यांचे विवाह त्यांच्यापेक्षा वयाने दुप्पटीहून अधिक असलेल्या तेथील बहुसंख्यांकांशी जबरीने लावली जात आहे,  त्यांना विस्थापित व्हावे लागत आहे आणि इकडे भारतात हिंदू मुली मारल्या जात आहे म्हणजे दोन्ही देशात हिंदू मुलीच संकटात का ?  महिला आयोग , मानवाधिकार यांचे अद्याप साक्षीच्या हत्येबाबत काहीही एक विधान ऐकण्यात आले नाही. नटांच्या नशेखोर मुलांसाठी पुढे येणारे नेते सुद्धा साक्षीच्या हत्येच्यावेळी मूग गिळून गप्प आहे. जेंव्हा हिंसा करणा-यांना  पोलिस किंवा सैनिक मारतात तेंव्हा मानवाधिकारवाले खडबडून जागे होतात. थातूरमातूर प्रकरणात माहिला आयोग पुढे येतो साक्षीच्या हत्येच्या प्रकरणात मात्र आयोगाचे अवाक्षरही नाही. वा रे  मानवाधिकार ! वा रे महिला आयोग !  या भारतात आता नवीन संसद भवन लोकार्पित झाले आहे. या नव्या भवनातून देशातील माता , भगिनीं यांच्यासाठी त्यांच्या रक्षणासाठी चांगल्या उपाययोजना तयार होवोत. हल्लेखोर, मारेकरी , बलात्कारी यांच्या विरोधात कठोर कायदे निर्माण होवोत हीच अपेक्षा आहे. मुलींवर अत्याचार, बलात्कार अशी दुष्कृत्ये करणा-यांविरोधात सुरुवातीपासूनच जर का कठोर कायदे या देशात असते तर अनेक गुन्हेगार निर्ढावले नसते तसेच आफताब, साहीलसारखे तरूण श्रद्धाचे पस्तीस तुकडे, व साक्षीवर सोळा वार करण्यासारखी कृत्ये करण्यास धजावलेच नसते.