Article describes veteran actor Dev Anand , his style, Movie,Songs on the occasion of his birth anniversary 26 September

‘आनंद’दायी देव

...त्याची “एनर्जी”, त्याची ती सतत कार्यमग्न राहण्याची वृत्ती, यश-अपयश याचा विचार न करता आपल्या कार्यात मग्न राहण्याची शैली, नावातील “आनंद” जीवनात सुद्धा मानण्याची “....फिक्र को धुंएमे उडाता चला गया”

अशी चिंता, तणावापासून मुक्त जीवन जगण्याची आवड, अशी जगण्याची त-हा कुठेतरी प्रेरणादायी ठरेल असे वाटले आणि लेखासाठी “देव आनंद” हाच विषय नक्की केला..

तसा तर तो सांप्रत पिढीच्या आधीच्या पिढीचाही जन्म झाला नव्हता त्या काळातील नायक. परंतू त्याची जादू अगदी काल-परवा पर्यंत कायम होती. त्याच्या प्रदीर्घ कारकीर्दीत त्याच्यावर प्रचंड लिखाण अनेकांनी केले आहे. आता अजून काय लिहिणार? परंतू 26 ता. चे दिनविशेष वाचतांना 26 सप्टेंबर या दिवशी त्याचा जन्म झाला होता हे निदर्शनास आले. त्याचे अनेक चित्रपट दूरदर्शनवर पाहण्यात आले होते कारण त्यावेळी दुस-या वाहिन्यांचा पर्याय नव्हता. माझ्या लहानपणी टॉकिज मध्ये जुने चित्रपट पुन्हा झळकत असत त्यामुळे काही चित्रपट टॉकिज मध्ये सुद्धा पाहिले होते. त्याचे चित्रपट, गाणी पाहिल्याने तो आवडता नट कधी झाला कळले नाही. नातेवाईक मित्रमंडळी यांच्यात सुद्धा अनेकजण त्याचे चाहते आहेतच. 26 सप्टे हा त्याचा जन्म दिवस होता हे वाचनात आल्याने त्याचे काही चित्रपट आणि गाणी स्मरणात आली आणि मग त्याच्याविषयी काहीतरी लिहिण्यास बोटे सळसळ करू लागली. सदाबहार देव विषयी लिहिले तर आपल्याला आणि वाचकांना सुद्धा त्याची “एनर्जी”, त्याची ती सतत कार्यमग्न राहण्याची वृत्ती, यश-अपयश याचा विचार न करता आपल्या कार्यात मग्न राहण्याची शैली, नावातील “आनंद” जीवनात सुद्धा मानण्याची “....फिक्र को धुंएमे उडाता चला गया”

अशी चिंता, तणावापासून मुक्त जीवन जगण्याची आवड, अशी जगण्याची त-हा कुठेतरी प्रेरणादायी ठरेल असे वाटले आणि लेखासाठी “देव आनंद” हाच विषय नक्की केला. संगणकाच्या पडद्यावर अक्षरे त्वरीत उमटू लागली. कीबोर्ड ची बटने “टक टक टक”,” टिक टिक टिक” करायला लागली आणि पडद्यावरील वर्डप्रोसेसरच्या ओळी एका पाठोपाठ एक वाढू लागल्या. देव हा विषय मांडायला एक पान पुरेसे आहे काय? 1946 पासून तर 2011 पर्यंतची कृष्ण-धवल पासून तर रंगीत पर्यंत अशी प्रदीर्घ कारकीर्द, अनेक चित्रपट, अनेक तारका ,सुरैय्या, पत्नी कल्पना कार्तिक, समव्यवसायिक बंधूव्दय चेतन आणि विजय, शैलेन्द्र, संगीतकार बर्मन पिता पुत्र आणि कितीतरी सहकारी ज्यांना देवविषयी लिहितांना विसरून कसे चालेल? देवची गाणी म्हणजे तर स्वतंत्र लेखच नव्हे तर पुस्तकाचा विषय आहे. देव विषयी बोलतांना त्याचा “गाईड” हा सिनेमा हमखास आठवतोच पाऊस पडावा म्हणून गावक-यांसाठी उपवास धरून आपले प्राण पणाला लावणारा “बाबा“ पूर्वाश्रमीचा राजू गाईड दर्शकांच्या डोळ्यात पाणी आणतो. देवचे जवळपास 90 टक्के चित्रपट हे “सस्पेन्स थ्रिलर” या पठडीतले परंतू तरीही सर्वांत काही ना काही वेगळेपण. मग ते 1950 च्या दशकातील जाल, बाजी 60 च्या दशकातील “ज्वेलथीफ” , 70 च्या दशकातील “जॉनी मेरा नाम” असो की 1990 च्या दशकातील “रिटर्न ऑफ ज्वेलथीफ” असो सर्वानी रसिकांचे भरभरून मनोरंजन केले. त्याच्यावर क्वचितच भावूक प्रसंग किंवा प्रसंगातील गीते चित्रित झाली. “देव आनंद म्हणजे केवळ चॉकलेट हिरो अभिनय मात्र काही नाही” असे समिक्षक म्हणत परंतू “चल री सजनी अब क्या सोचे” या गीतात देवसाबनी दु:खी भाव किती छान प्रकट केले आहेत. गाईड, हम दोनो आणि इतरही अनेक चित्रपटातून देवने त्याच्या अभिनयाच्या छटा सिद्ध केल्या आहेत. देव आणि किशोर कुमार हे समीकरण जुळायच्या आधी रफी आणि देव यांची श्रवणीय व एका पेक्षा एक सरस अशी गाणी येऊन गेली की जी आजही आवडीने ऐकली जातात. कुतुबमिनार मध्ये “दिल का भंवर करे पुकार” असे रफीच्या आवाजात तो आपल्या हृदयाची साद घालतो, तेरे घर के सामने मधील इंजिनियर देव आपल्या प्रेमिकेच्या शोधात रफीच्या आवाजात “तू कहॉं ये बता” म्हणतो तेंव्हा ते पहाणे आणि ऐकणे दर्शकांना आजही सुखद वाटते, गाईड मधील “दिन ढल जाये” मध्ये रफी आणि देव आपल्या गायनाने व अभिनयाने मंत्रमुग्ध करतात. “देखनेमे भोला है दिल का सलोना” अशा आनंददायी देवला जाऊन 6 वर्षे झाली. फेसबुकवर हजारोची संख्या असलेले त्याच्या चाहत्यांचे गृप आजही त्याची मोहिनी कायम असल्याचे प्रतीत करतात.

Less interest of people in Literature and speeches on culture and literature

बौद्धिक भुक भागवा

     खामगांव शहरात दि 15 सप्टेंबर ते 18 सप्टेंबर या कालावधीत कै.श्रीपाद कृष्ण कोल्हटकर स्मृती व्याख्यानमालेचे आयोजन विदर्भ साहित्य संघ खामगांव यांनी केले होते.हे आयोजन प्रतिवर्षी होत असते.दरवर्षी प्रमाणे याही वर्षी सुद्धा कार्यक्रमाला वृत्तपत्रातून चांगली प्रसिद्धी देण्यात आली होती. जाहीरात, तसेच “व्हॉटस अॅप” वर सुद्धा संदेश पाठविण्यात आले होते. शहरात मात्र कुठे जाहीरात केलेली दिसली नाही. न.प. ने कदाचित “फ़्लेक्स होर्डींग” बंद केलेले असल्याने ते लावले नसतील.असो ! अनेक लोक वृत्तपत्रे हमखास वाचतच असतात.त्यांनी या व्याख्यानमालेची बातमी वाचली असेलच परंतू अत्यल्प श्रोत्यांची पाऊले कोल्हटकर स्मारकाकडे वळली. पहील्या पुष्पात् हरहुन्नरी व्यक्तीमत्व शिवराय कुळकर्णी यांचे विवेकानंद दिग्विजय विषयावर व्याख्यान झाले.दुस-या दिवशी “गीता सर्वांसाठी” या विनयजी पत्राळे यांच्या व्याख्यानास श्रोत्यांची चांगली दाद मिळाली. तर शेवटच्या दिवशी “गजल, विद्रोह आणि जीवन” यातील डॉ. गणेश गायकवाड यांच्या गजल आणि शेरो-शायरीला श्रोत्यांनी “वाह वा !” म्हणत प्रतिसाद दिला. तिन्ही दिवस श्रोत्यांना चांगले बौद्धिक खाद्य मिळाले. व्याख्यानमाला सर्वांगसुंदर  झाली  परंतू  मनाला एक बाब खटकली ती  म्हणजे  श्रोत्यांची  अत्यल्प  उपस्थिती. पहील्या दिवशी तर फारच कमी उपस्थिती होती. अशा चांगल्या कार्यक्रमांना श्रोत्यांची घटणारी संख्या आणि गल्लाभरु नाच गाण्यांच्या कार्यक्रमाला होणारी गर्दी पाहून सुज्ञांना खंत वाटते.प्रश्न हा आहे की, व्याख्यानमालेसारख्या वैचारीक,बौद्धिक कार्यक्रमास श्रोत्यांची इतकी कमी उपस्थिती का असते? आता कुणाला काही चांगले ऐकावेसे वाटत नाही का? तसे म्हणाल तर घरोघरी वाहीन्यांवरील तद्द्न भिकारचोट कार्यक्रम, नाच-गाण्यांचा धांगडधिंगा हे मोठ्या आवडीने पाहीले जाते.त्या कार्यकर्मातील स्पर्धक नाच करीत आहे की “जिम्नॅस्टीक” कला प्रदर्शन करीत आहे हेच समजत नाही. सुज्ञ जन दिवसातील एक तास सुद्धा व्याख्यानमालेसारख्या बौद्धिक कार्यक्रमांना देऊ शकत नाही? मराठी किंवा इतर कोणत्याही साहित्याचा अभ्यास करणारे युवक-युवती त्यांचे प्राध्यापक यांना सुद्धा या व्याख्यानमालेस यावेसे का नाही वाटले? त्यांना साहित्यात अभिरुची आहे म्हणूनच त्यांनी साहित्य विषय निवडला असेल ना ? पत्रकारांनी चांगले लिहण्यासाठी, आपल्या वृत्तपत्राची भाषा चांगली व्हावी,लेखन चांगले व्हावे यासाठी अशा कार्यक्रमात थोडी “श्रवण”भक्ती केली तर त्यांच्या कार्यात त्यांना ते उपयुक्त नाही का होणार? शिक्षक वृंदाना सुद्धा या कार्यक्रमाला हजेरी लावावीशी नाही वाटली.त्यांना तर शिकवीतांना विविध दाखले,उदाहरणे द्यावी लागतात मग ती मिळणार कुठून? त्यासाठी वाचन आणि असे कार्यक्रमच उपयुक्त असतात ना ! प्रख्यात कवी, गीतकार गुलजार यांनी ज्ञानेश्वरीचा अभ्यास केला आहे. विपुल साहित्य वाचन आणि व्याख्यानमालांतून विविध व्याख्यानांचे श्रवण यांमुळे त्यांची भाषा समृध्द झाली, त्यामुळे चांगले शब्द असलेली गीते ते रचू शकले व म्हणून त्यांची गीते आजही ऐकली जातात.पटकथा लेखक, गीतकार जावेद अख्तर म्हणतात की आज-कालची गीते खराब आहेत कारण नवीन गीतकारांचे साहित्य वाचनच मुळी नाही, मग त्यांना लेखनासाठी काव्यासाठी चांगले शब्द कुठून सुचतील? बरेच लोक म्हणतात की काय करणार भाषा समृध्द करून? आता ग्लोबल लँग्वेज इंग्रजीचा जमाना आहे, म्हणून काय मराठी आपली मातृभाषा सोडून द्यायची? चीनी-जपानी लोक त्यांच्या भाषेबाबत किती जागरुक आहेत. चांगले ऐकल्याने व वाचल्याने आपणास आपल्या इतर दु:ख आणि इतर तणावांचे काही काळ का होईना विस्मरण होते. आपण पुन्हा ताजेतवाने होतो. मान्य आहे आताची जीवनशैली व्यस्त आहे परंतू तरीही नियोजन केल्यास थोडा वेळ तरी अवश्य मिळू शकतो.आता आपल्या विविध गरजा निर्माण झाल्या आहेत.तशीच बौद्धिक भुक ही सुद्धा आपली एक गरजच आहे आणि ती आपण भागवायला नको का? 

Marathi Sahitya Sammelan, Hivra Ashram Dist Buldhana

विघ्नसंतोष

आपल्या देशात आपले स्वत:चे काम सोडून     दुस-याच्या कार्यात कसे विघ्न आणता येईल याचाच सतत विचार करणा-या लोकांचे वारेमाप पिक आले आहे. आता यात सवंग प्रसिद्धी मिळवण्याचा हेतू सुद्धा असू शकतो किंबहुना बरेचदा तो असतोच. सरकार मध्ये सत्ताधारी काही चांगले निर्णय घेत असेल तर विरोधी विकास सोडून राजकारणासाठी त्या विकास कार्यात अडथळा अर्थात विघ्न आणतात. अनेक उदाहरणातून आपणास अशा विघ्नसंतोषी लोकांनी चांगल्या कार्यात घातलेला खोडा आठवत असेल. एकाने काही म्हटले तर दुसरी संघटना म्हणा किंवा व्यक्ती म्हणा आपली बुद्धी दुसरे काही विशेष कार्य नसल्याने त्याच्या विरोधी काहीतरी नवीन टुमणे काढतात. आता मराठी साहित्य संम्मेलनाचेच घ्या ना. बुलढाणा जिल्ह्यात हिवरा आश्रम येथे हे संम्मेलन होणार अशी बातमी येताच जिल्ह्यातील साहित्यप्रेमी सुखावला. शुकदास महाराज यांच्या बाबतीत १९८० च्या दशकात काही बातम्या प्रसिद्ध झाल्या होत्या. परंतू त्या बातम्यांना शुकदास महाराजांच्या असंख्य भक्तांनी थारा दिला नाही. त्यांच्या वैद्यकीय सेवेबाबत प्रश्न विचारले गेले परंतू त्यांच्या वैद्यकीय सेवेने अनेकांना फायदा झाला असेही अनेक लोक सांगतात.औषधे देण्यासाठी त्यांनी एका तज्ञ डॉक्टरची सुद्धा नियुक्ती केली होती.आश्रमाने अनेक सामाजिक कार्ये केली आहेत.अनेकांना रोजगार मिळाला आहे.तसेच सर्वदूर महाराजांची चांगलीच ख्याती आहे.आमच्या लहानपणापासून कुणालाही महाराजांबद्द्ल चांगलेच बोलतांना ऐकले आहे.महाराजांचे दोष काढणा-यांनी निर्मल बाबा सारख्या बाबां विरोधात काही आंदोलन करावे,राम रहीम बाबत तर या विघ्नसंतोषी लोकांनी अजून ब्र देखील काढला नाही. आता महाराज हयात नसतांना केवळ मराठी साहेत्य संम्मेलन त्यांच्या आश्रमात होत आहे तर त्याला विरोध का ? संम्मेलनाला विरोध होतांना आणखी एका गोष्टीचे अप्रूप वाटले की महाराजांची तुलना थेट प्रख्यात गुंड दाऊदशी केल्या गेली काय तर म्हणे, “आज हिवरा आश्रमात संमेलन भरवता आहात,उद्या दाऊद ने बोलावले तर तिकडेही संम्मेलन भरवणार.” मराठी साहीत्यिकांची बुद्धीभ्रष्ट झाली आहे असे समजता का? अंधश्रद्धेचे समर्थन मुळीच नाही व कुणीही अंधश्रद्धा ठेवू नये. परंतू भारतात सर्वच धर्मीयात लाखो खेड्यापाड्यात फार मोठ्या प्रमाणात अंधश्रद्धा आजही आहे. परंतू हिंदू धर्मातीलच अंधश्रद्धा जेवढी दाखवली जाते, तिला प्रसिद्धी दिली जाते तितकी इतरांमधील नाही. असे का? एखादी संघटना अशीही निर्माण करावी की सर्वच धर्म आणि पंथातील अंधश्रद्धा निराकरण करण्याचे कार्य करेल. अंधश्रद्धा दूर करायची असेल तर इतरांचे दोष,इतरांना नावे ठेवण्याऐवजी गरीब जनतेच्या मनातील अशी भिती दूर करावी की ज्या भिती मुळे ते अंधश्रद्धा ठेवतात. मी प्रत्यक्ष पाहिलेले उदाहरण,आहे अगदी ताजे. मागील महिन्यात प्रकृती ठीक नसल्याने रुग्णालयात गेलो होतो, माझा क्रमांक आला नव्हता म्हणून वाट पहात बसलो होतो तेंव्हा तेथे एका सुशिक्षित महिलेच्या मुलास गोवर झाला होता व ती याबाबत तिच्या नातेवाईकांशी बोलत होती. ती तिच्या नातेवाईकांना म्हणाली “आता शितला माता मंदिरात जावे लागेल”.महिला सुशिक्षित असूनही तिच्या मनातील शेकडो वर्षांपासून चालत आलेली अंधश्रद्धा दूर झाली नव्हती तर तळागाळातील जनतेचे काय गत असेल? सर्व भारतीयांच्या मनातील अंधश्रद्धा दूर करायची असेल तर ठीक ठिकाणी विशेषत: ग्रामिण भागात मोठ्या पडद्यावर वैज्ञानिक पद्धतीने आरोग्य, मानसिक रोग इ बाबत सर्व घटना दाखवा, जनतेच्या मनातील भिती दूर करा तर अंधश्रद्धा दूर होईल. दुस-यांच्या कार्यात खोडा आणून किंवा हयात नसलेल्या ज्या महाराजांवर लाखो जनतेचे प्रेम आहे,आदर आहे,विश्वास आहे,श्रद्धा आहे परंतू अंध नव्हे अशा माणसाविरोधात किंवा त्यांच्या आश्रमाविरोधात बोलून विघ्नसंतोष मिळवण्यात काय अर्थ? असे कार्यात विघ्न आणून अंधश्रद्धा दूर नाही होणार.

A house owner working women that her maid cheated her regarding cast

घरगडी आणि सुरक्षितता 

आपणा सर्वाना जात नावाचा गजकर्ण झाला आहे ज्याला बरे करण्यास कोणतेही जालिम लोशन नाही आहे. यास राजकारणी सुद्धा तितकेच जबाबदार आहेत. नवतरुण,उदयोन्मुख पत्रकार यांनी पुढाकार घेणे गरजेचे आहे. जात-पात विषय सोडा. कोणीही कामाच्या बहाण्याने खोटे बोलून तुमच्या घरात प्रवेश करू शकते आणि पुढे काही आपत्तीजनक किंवा गुन्हेगारी कृत्यही त्याच्याकडून घडू शकते. तसे अनेकदा झालेले सुद्धा आहे. त्या घरात मोकळेपणे वावरणा-या स्वयंपाकिणीच्या मनात कदाचित पुढे अजून काही काळेबेरे आले असते तर !

नुकतेच पुण्यात स्वत:ची खरी ओळख लपवून एका स्त्रीने दुस-या स्त्रीच्या घरात स्वयंपाक करण्याचे कार्य मिळवले जेंव्हा त्या स्वयंपाक करणा-या बाईची खरी ओळख पटली तेंव्हा घर मालकिणीने पोलिसांकडे तक्रार दाखल केली. आता या प्रकरणाकडे फक्त एकच डोळा उघडा ठेऊन पहिले गेले. खरी ओळख लपवून तर आज-काल सरकारी     नोक-या सुद्धा पटकवतात आहे. जात प्रमाणपत्रे,खोटे उत्पन्न, खोटी टायपिंगची प्रमाणपत्रे सर्वदूर खोटी माहिती दाखवली जाते आणि आपला कार्यभाग साधला जातो. वरील प्रकरणात सुद्धा तसेच झाले आहे. मुळात कुणीही जातीभेद करूच नये. परंतू आपण ए पी जे अब्दुल कलामांनी दाखवलेले 2020 चे स्वप्न पाहत आहोत आणि जात काही सोडत नाही. पूर्वी नव्हता इतका जातीभेद लोक आता करीत आहे. मी अमका तू ढमका, ही संघटना ती संघटना . काय चाललंय काय या देशात ? मोठी संत परंपरा लाभलेल्या आपल्या महाराष्ट्रात. जेथे एकनाथांनी 500-600 वर्षांपूर्वी आपल्या येथील पितरांच्या जेवणावळीत तत्कालीन अस्पृश्यांना बसवले होते, ज्या सावरकरांनी रत्नागिरीत सहभोजनाचे कित्येक कार्यक्रम घेतले, पतीत पावन मंदीर खुले केले होते. त्याच महाराष्ट्रात अजूनही गरजेसाठी जात लपवतात आणि गरजेसाठी जातीचा अभिमान प्रकट करतात. आपण गौरी-गणपतीला ज्यांचे पोट भरले आहे अशांनाच जेऊ घालतो उलटपक्षी एका तरी पिडीत, गरीब व्यक्तीस, गरीब विद्यार्थ्यास जेऊ घालावे तेंव्हा ख-या अर्थाने गौरी-गणपती पावतील. परंतू पुण्यातील या प्रकरणाने उठसुठ एखाद्या विशिष्ट जातीवर सतत तोंडसुख घेणा-यांना आयते कोलीतच मिळाले. अनेकांनी या प्रकरणावर जातीय बाजूनेच टीका करणे सुरु केले. परंतू या प्रकरणातून एक शिकवण घेणे अत्यंत जरुरी झाले आहे. ते म्हणजे घरी कुण्याही अनोळखी व्यक्तीस काम द्यावयाचे असेल तर त्याची इत्यंभूत माहिती घेणे अत्यावश्यक आहे. कारण कोण कामाच्या बहाण्याने खोटे बोलून तुमच्या घरात प्रवेश करेल आणि पुढे काही आपत्तीजनक किंवा गुन्हेगारी कृत्यही त्याच्याकडून घडू शकते. तसे अनेकदा झालेले सुद्धा आहे. वरील प्रकरणात सुद्धा त्या घरात मोकळेपणे वावरणा-या स्वयंपाकिणीच्या मनात कदाचित पुढे अजून काही काळेबेरे आले असते तर ! ज्याप्रमाणे मोलकरणींना अधिकार मिळत आहे. त्या अनुषंगाने मालकांना सुद्धा काही अधिकार असावे. मालकांनी सुद्धा त्यासाठी एकत्र यावे. काही तरी काम मिळवण्याच्या बहाण्याने घरात प्रवेश करायचा आणि गैरप्रकार करायचे यामुळे प्रसंगी घरमालकाच्या जीवावर सुद्धा बेतू शकते. मोठ्या शहरांमध्ये असे कित्येक प्रकार घडले आहे. बेरोजगारी प्रचंड प्रमाणात वाढली आहे लोक पैश्यासाठी काहीही करायला मागे पुढे पहात नाही आहे. यामुळेच घरात काम देतांना व्यक्ती पारखून घेणे गरजेचे झाले आहे. प्रसंगी तुम्ही कोणाला कामावर घेतले आहे मग ती स्वयंपाकीण बाई का असेना, पोलिसांना त्याची माहिती देऊन ठेवा. तुमच्यावर भविष्यात येणा-या आपत्तीची तीव्रता नक्कीच कमी होईल. पुण्यातील या प्रकरणात माध्यमांनी फक्त एकाच “अँगल” ने पाहिले आहे.घरगडी बनणारे जर अशाप्रकारे खोटे बोलून घरात दाखल होत असतील तर यात घर मालक त्याचे कुटुंबीय, लहान मुले यांच्या सुरक्षिततेची सुद्धा एक बाजू नाही आहे का? नुकतेच गुरुगाम येथील घटनेत जर बस कंडक्टर जर पारखून घेतला असता तर लहानग्या निरागस प्रद्युम्नचा जीव गेला नसता. काही वर्षांपूर्वी दिल्लीतील तलवार दाम्पत्याने जर हेमराज या आपल्या घरगड्यास पारखून घेतले असते तर षोडशवर्षीय आयुषीने हकनाक जीव गमावला नसता. पुण्यातील या प्रकरणात ही बाजू सुद्धा ध्यानात घेणे गरजेचे आहे. परंतू आपणा सर्वाना जात नावाचा गजकर्ण झाला आहे ज्याला बरे करण्यास कोणतेही जालिम लोशन नाही आहे. यास राजकारणी सुद्धा तितकेच जबाबदार आहेत. नवतरुण,उदयोन्मुख पत्रकार यांनी पुढाकार घेणे गरजेचे आहे. जात-पात विषय सोडा. या प्रकरणातून घरगडी कसा खोटारडा झाला आहे,फसवा झाला आहे तो किंवा ती तुमच्या घरात बिनदिक्कत,राजरोसपणे प्रवेशीत होऊन आपला कार्यभाग साधत आहे. जे घडले ते घडायला नको होते परंतू या प्रकरणात सुरक्षितता हा सुद्धा एक विषय आहे हे सुद्धा ध्यानात असणे जरुरी आहे.

Hindu Mythological story of demon brothers "Sunda" and "Upsunda" regarding the Marathi word "Sundopsundi"

तिलोत्तमा आणि सुंदोपसुंदी 

दोन गटातील अंतर्गत वाद किंवा कलह असल्यास “सुंदोपसुंदी” हा शब्द वापरला जातो. अनेक वेळा हा शब्द वृत्तपत्रातून वाचनात आलेला आहे.  राजकीय पक्षांतील अंतर्गत वादाबाबत किंवा संयुक्त सरकार असेल तर दोन पक्षातील वादाबाबत हा शब्द हमखास वापरला जातो. बातमी किंवा हा शब्द असलेले वाक्य वाचले की सुंदोपसुंदीचा अर्थ सर्वांच्या लक्षात आला येतो परन्तू हा शब्द कसा उत्पन्न झाला असावा ? हे काही ठाऊक नव्हते. येशू ख्रिस्ताने “शोधा म्हणजे सापडेल” असे म्हटले आहे. त्यामुळे “सुंदोपसुंदी” शब्दाच्या उत्पतीचा शोध सुरुच होता. अशातच तिलोत्तमाची कथा वाचनात आली त्यात “सुंद” आणि “उपसुंद” या असूरांबाबतचा उल्लेख होता आणि त्यावरूनच “सुंदोपसुंदी” या शब्दाची उत्पती झाली असावी हे शेवटी सापडलेच.आताच्या मराठी भाषेच्या स्थितीनुसार “सुंदोपसुंदी” हा शब्द व त्याचा अर्थ सांगणे आवश्यक वाटले कारण नवीन इंग्रजाळलेल्या पिढीस सुंदोपसुंदी शब्द क्वचितच माहीत असावा. त्यांना अजून “बासुंदी” शब्द ठाऊक आहे हे तरी निदान आपले आणि मराठी भाषेचे नशीब समजावे इतकी मराठी भाषेची सद्यस्थिती दयनीय आहे. मराठी भाषेनुसार या दोन असुर बंधूंच्या नावांची संधी केल्यास सुंद + उपसुंद =सुंदोपसुंद अशी होईल. अशाप्रकारे “सुंदोपसुंदी” या शब्दाच्या उत्पतीचा संबध थेट महाभारता पर्यन्त जाउन पोहोचला .तशा रामायण,महाभारत व इतर पौराणिक कथा आता अनेकांना भाकडकथा वाटत असल्या तरी त्यातून काही ना काही बोध हमखास मिळतोच.शिवाय भाषणात किंवा लेखनात दाखल्यासाठी म्हणून तरी निश्चितच त्याचा उपयोग करता येऊ शकतो. म्हणून सुंदोपसुंद या शब्दासाठी सुंद आणि उपसुंद हे शब्द असलेली ही पौराणिक कथा सांगणे क्रमप्राप्त आहे. महाभारतात एकाच स्त्री सोबत पाच माणसे विवाह करतील तर कलह होइल असा सल्ला देताना नारद मुनी पांडवांना “सुंद” आणि “उपसुंद” या असुरांची कथा सांगतात. या कथेत “सुंद” आणि “उपसुंद” हे सर्वच गोष्टी वाटून घेणारे दोघे असुर बंधू असतात. ते दोघे ब्रह्मदेवास अमरत्वाचे वरदान मागतात परन्तू तसे न करता ब्रह्मदेव त्यांना “तुम्ही दोघेच जेंव्हा एकमेकांना माराल तेंव्हाच तुम्ही मराल” असा वर देतात. मग काय हे दोघेही प्रचंड धुमाकुळ घालतात आणि देवांना सुद्धा जेरीस आणतात. देव पराजित होतील अशी स्थिती येते. मग या दोघांमध्ये भांडण लावून आपला पराजय टाळण्यासाठी ब्रह्मदेव विश्वकर्मास एका सुंदर अप्सरेचे निर्माण करण्यास सांगतात त्यानुसार तेंव्हा अलौकीक सौंदर्यमती तिलोत्तमा ही अप्सरा अवतरते. तिलोत्तमा इतकी रूपसंपन्न असते की तिचे रूप न्याहाळण्यासाठी इंद्राच्या शरीरावर सहस्त्र नेत्र निर्माण झाले होते अशी आख्यायिका आहे तर इंद्राच्या शरीरावर ते नेत्र गौतम ऋषींच्या शापामुळे निर्माण झाले असल्याची दुसरी कथा सुद्धा आहे. तिलोत्तमेने जेंव्हा भोळ्या शंकराला आदरपूर्वक प्रदक्षिणा घातली तेंव्हा शंकराला आजू-बाजूने दोन आणि मागे एक अशी तोंडे निर्माण झाली होती. तिलोत्तमा मग सुंद आणि उपसुंद यांच्या प्रदेशात दाखल होते तेंव्हा एका नदीकाठी सुंद आणि उपसुंद बंधू बसलेले असतात त्यांना रूपवान तिलोत्तमा फुले तोडतांना दृष्टीस पडते दोघेही तिच्या रूपावर मोहित होतात. दोघानांही तिच्या सोबत विवाह करण्याची इच्छा निर्माण होते आणि याच कारणामुळे त्यांच्यात मोठा वाद उत्पन्न होतो आणि वाद विकोपाला पोहोचतो दोघांचेही तुंबळ युद्ध होते. सुंद आणि उपसुंद असुर एकमेकांकरवी मारले जातात हीच ती पहिली “सुंदोपसुंदी” होते आणि तिलोत्तमा देवांचा पराजय टाळते.