Article on the occasion of birth anniversary of eminent actor Dev Anand

सौ साल पहले...

डोक्यात हॅट, जॅकीट, सुट, बूट नेहमी "अप टू डेट" पेहरावात तो पडद्यावर दिसला की तरुणी त्याच्या प्रेमात पडत."जानपर मेरी बनी आपकी ठहरी हंसी" अशी त्यांची गत होत असे.

आजच्या तारखेच्या बरोबर शंभर वर्षे आधी त्याचा जन्म वकील पिशोरीमल आनंद यांच्या कुटुंबात तत्कालीन पंजाब प्रांतात झाला. त्याच्या दोन भावांसह शालेय शिक्षणानंतर तो बी. ए. झाला. इंग्रजी भाषेवर त्याने प्रभुत्व मिळवले. 1940 दशकात दादासाहेब फाळके यांनी मुहूर्तमेढ रोवलेल्या चित्रपटसृष्टीने चांगलेच बाळसे धरले होते. रोजगार मिळवण्यासाठी काहीतरी काम धंदा शोधण्यासाठी म्हणून तो स्वप्ननगरी मुंबईला दाखल झाला. मुंबईला आल्यावर त्याला डाक विभागात नोकरी मिळाली. त्यावेळी चित्रपटसृष्टीवर मराठी लोकांचा दबदबा होता आणि अशाच मराठी माणसाच्या चित्रपट कंपनीने अर्थात व्ही. शांताराम यांच्या प्रभातने त्याला नायक म्हणून "हम एक है" या हिंदू मुस्लिम ऐक्यावर आधारीत एका चित्रपटात काम करण्याची संधी दिली. हा नट म्हणजे स्टाईल किंग, चॉकलेट हिरो धर्मदेव आनंद अर्थात देव आनंद. सुरुवातीला त्या काळाला साजेशा अशा साध्यासुध्या भूमिका त्याने साकारल्या आणि नंतर स्वत:ची अशी अनोखी शैली, लकब विकसित केली जी कुणालाही अनुसरता आली नाही. डोक्यात हॅट, जॅकीट, सुट, बूट नेहमी "अप टू डेट" पेहरावात तो पडद्यावर दिसला की तरुणी त्याच्या प्रेमात पडत."जानपर मेरी बनी आपकी ठहरी हंसी" अशी त्यांची गत होत असे. पडद्यावर त्याने त्याच्या रोमँटिक शैलीने नटीला "...तुम रुठा ना करो" असे म्हटल्यावर नटीची रुसून बसण्याची बिशाद होत नसे. त्याची वेगाने संवादफेक, त्या संवादात विशिष्ट पद्धतीने चढ उतार व "पॉझेस" घेणे, मान हलवत, डोळ्यांच्या हालचाली करत बोलणे, चालण्याची वेगळीच त-हा यांची कधी कुणाला हुबेहूब नक्कल करणे जमले नाही. 40 च्या दशकात जिद्दी, बाजी, असे त्याचे चित्रपट झळकले. 50 च्या दशकात टॅक्सी ड्रायव्हर, मुनीमजी, सीआयडी,पेइंग गेस्ट 60 च्या दशकात माईलस्टोन आर. के. नारायण यांची कथा असलेला गाईड, ज्वेलथीफ, कालाबाजार, तेरे घर के सामने, हम दोनो. 70 च्या दशकात जॉनी मेरा नाम, बनारसी बाबू, वारंट, हरे रामा हरे कृष्णा असे त्याचे चित्रपट प्रचंड गाजले. यातील काही चित्रपट हे त्याने आपल्या चेतन व विजय आनंद या बंधूंसह स्थापन केलेल्या नवकेतन या चित्रपट निर्मिती करणा-या कंपनीचे होते. 80 च्या दशकात स्वामी दादा, हम नौजवान, लष्कर असे त्याचे चित्रपट चांगले चालले. तदनंतर मात्र त्याने दिग्दर्शित केलेले चित्रपट साफ कोसळू लागले परंतू तो कार्यरतच राहिला त्याचे तो दु:ख करत बसला नाही अगदी त्याच्या गाण्यातील "गम और ख़ुशी मे फर्क ना महसुस हो जंहा" याप्रमाणे. कर्म करीत राहा या भगवानुवाचा प्रमाणे तो अखंड कर्म करीतच राहिला. देव आनंदची गाणी सुद्धा त्याच्याप्रमाणेच सदाबहारच अशी होती. रफी, किशोर, हेमंतदा यांच्या आवाजातील त्याची गाणी आजही लोक ऐकतात. आज देव असता तर 100 चा असता. तो जरी हयात नसला तरी आजही त्याच्यावर प्रेम करणारा मोठा चाहता वर्ग आहे आणि म्हणूनच 26 सप्टे 23 रोजी त्याची 100 वी जयंती असल्याने 30 शहरात 57 सिनेमागृहात 23 ते 26 सप्टे या कालावधीत त्याचे गाईड, ज्वेलथीफ असे काही चित्रपट पुन:प्रदर्शित झाले. सदैव आनंदी, उत्साही, कार्यरत राहणा-या देव आनंद याला पद्मभूषण, दादासाहेब फाळके, फिल्मफेअर व इतरही अनेक पुरस्कार मिळाले आहेत. झीनत अमान, जॅकि श्रॉफ इ अनेक नवोदितांना त्याने संधी दिल्या. "सौ साल पहले मुझे तुमसे प्यार था आज भी है और कल भी रहेगा" या त्याच्यावर चित्रित झालेल्या गीताप्रमाणेच त्याच्या मोठ्या चाहत्यावर्गाचे त्याच्यावर प्रेम आहे व राहील असेच वाटते. 

Article about sad death of a young man in Ganpati Procession .

उत्सवाच्या उत्साहात सावधानता बाळगावी

अतिउत्साहामुळे झालेल्या मृत्यूमुळे समस्त कुटुंबीय शोक सागरात बुडते, समाज हळहळतो. अशा मृत्युमुखी पडणा-या तरुणांमध्ये अनेक तरुण हे हुशार असे  असतात. ज्यांच्या जीवित राहण्याची देशाला सुद्धा गरज असते , त्यांच्या अस्तित्वात देशाचे भले असते, त्यांच्या अकाली मृत्यूने देशाची अपरिमित हानी होते.

तारुण्य म्हटल की भरभरून उत्साह, जोश नवोन्मेष, उर्मी हे तारुण्याला साजेसे असे गुण आले. तेजस्विता, तपस्विता, तत्परता यांचा सुद्धा अंतर्भाव त्यात असतो. परंतु तारुण्यातील या दिवसात सर्वच तरुणांनी अत्यंत काळजी बाळगायला हवीच. अतिउत्साह हा कधीकधी जीवाशी येतो आणि अकाली मृत्यू सुद्धा ओढवतो याची अनुभूती अनेकदा आली आहे. निसर्गरम्य ठिकाणी सेल्फी काढतांना, तलावात किंवा नदीत नावेत बसून सेल्फी काढतांना, उंच पहाडाच्या टोकावर जाऊन फोटो काढतांना,  लोकल मधून स्टंट करतांना, नाईट बाइकिंग करतांना असे अपघात घडून अनेक तरुण मृत्युमुखी पडले आहेत. ऐन तारुण्यात अतिउत्साहामुळे झालेल्या अपघातामुळे,  झालेल्या मृत्यूमुळे समस्त कुटुंबीय शोक सागरात बुडते, समाज हळहळतो. असे मृत्युमुखी पडणा-या तरुणांमध्ये अनेक तरुण हे हुशार व होतकरू असे सुद्धा असतात. ज्यांच्या जीवित राहण्याची देशाला सुद्धा गरज असते. त्यांच्या अस्तित्वात देशाचे सुद्धा भले असते, असे तरुण देश कार्यात अग्रेसर होऊ शकतात परंतु त्यांच्या अशा अकाली मृत्यूने देशाची हानी होते, तरुणपणी अशा अपघाती मृत्यूस तरुणांचा जोश, अतिउत्साह हेच कारणीभूत असते. सोहम सुद्धा असाच एक तरुण होता. कालची बुलढाणा जिल्ह्यातील सोहम सावळे या तरुणाच्या मृत्यूची वार्ता  सर्वांचे मन हेलावून गेली. बुलढाणा येथील मुख्याध्यापक व आर्ट ऑफ लिव्हिंगचे मार्गदर्शक श्री भगवान सावळे यांचा मुलगा सोहम सावळे हा तरुण कटक, ओरिसा येथे आर्ट ऑफ लिव्हिंगचे प्रशिक्षण घेण्यासाठी गेला होता. गणेश स्थापनेच्या मिरवणुकीमध्ये सोहम आपल्या मित्रांसह समाविष्ट झाला होता. बाप्पाच्या आगमनाच्या तयारीत, ढोल ताशांच्या गजरात तल्लीन असतांनाच गणपती बाप्पा विराजमान असलेल्या गाडीमध्ये उभा असलेला एका तरुण भला मोठा भगवा ध्वज डौलाने फडकवत होता. थोड्याच वेळात जे न व्हायचे तेच अघटित घडले, त्या ध्वजाच्या ॲल्युमिनियम दांड्याचा स्पर्श विद्युत तारांना झाला आणि चार-पाच तरुण विजेच्या धक्क्याने खाली कोसळले. ज्या गणेश आगमनाच्या मिरवणुकीत आनंद उत्साहाचे वातावरण होते त्यावर एकदम शोककळा पसरली. झेंड्याचा दांडा विद्युत तारेला स्पर्श होतानांची चित्रफीत सुद्धा समाज माध्यमांवर पसरली. संपूर्ण देशात गणेशाचे आगमन उत्साहात साजरे होत होत असतांना  सोहम सावळेच्या अपघातामुळे झालेल्या मृत्यूची चित्रफीत पाहून सर्वत्र हळहळ व्यक्त झाली व होत आहे. बुलढाणा जिल्ह्यातीलच नव्हे तर इतरही सर्वच नागरिकांना सोहमचा हा मृत्यू धक्का देऊन गेला. आर्ट ऑफ लिव्हिंग हि एक सुविचार प्रसारीत करणारी, सुदृढ समाज निर्माण व्हावा म्हणून कार्य करत असलेली राष्ट्रीय संस्था आहे. या संस्थेत पुढे अग्रेसर होऊन स्वउन्नती व राष्ट्रातील नागरिकांची सुद्धा आत्मोन्नती व्हावी म्हणून ओरिसात आर्ट ऑफ लिव्हिंगचे प्रशिक्षण घेण्यास गेलेल्या सोहमवर असे संकट ओढवले असा विचारही कोणी केला नसेल एका बेसावध क्षणी मिरवणुकीतील या तरुणांवर यमराजाने घाला घातला.  या घटनेमुळे तरुणांनी आपल्या उत्सवप्रिय देशात उत्सव साजरे करताना मोठी सावधानता बाळगायला पाहिजे हेेच प्रतीत होतेे. भारत देश हा तरुणांचा देश आहे, देशाला तरुणांची गरज असते त्यामुळे सर्व तरुणांनी सर्वच उत्सवांमध्ये सावध राहून सण उत्सव साजरे करावे

Article about the various demands of people

मांगन मरण समान है

मांगन मरण समान है, 

मत मांगो कोई भीक |

मांगन से मरना भला 

यह सदगुरु की सिख  ||

कित्येक वर्षांपुर्वी संत कबीरांनी लिहिलेल्या या दोह्याचे स्मरण आज झाले. स्वार्थी मागण्या करण्यापेक्षा मरण बरे असे कबीर म्हणतात.  कबीराचे दोहे हे कालातीत आहे. आजही अनेक प्रसंगी ते चपखलपणे लागू होतात. स्वार्थी मागण्यांपेक्षा होतकरू विद्यार्थ्यांसाठी मदतीसाठी, वृद्धाश्रम, अनाथाश्रम, शाळा यांसारख्या व समस्त

देशबांधवांसाठी जातपात, समाज न पाहता केलेल्या मागण्यांना मात्र कबीरांचे उपरोक्त वचन लागू होत नाही. स्वातंत्र्यपूर्व काळात देश स्वतंत्र करण्यासाठी भारतीय लोक देशासाठी सर्वस्व अर्पण करत होते. ज्याला जशी शक्य होईल तसे तो देशाला देण्याचा प्रयत्न करीत होता. क्रांतिकारकांनी आपले प्राण पणाला लावले, धनिकांनी आपली धनसंपत्ती देश स्वतंत्र करण्याच्या कामासाठी दान केली, कुणी स्वदेशी कापडासाठी सुत कातत होते, बुद्धिवंत लोक इंग्रज विरोधी जागृती आपल्या लेखणीतून व भाषणातून करत होते. अशा या सर्व प्रयत्नोपरांत देश स्वतंत्र झाला. स्वातंत्र्योत्तर काळात मात्र दुसऱ्याला देण्याची, त्यागाची परंपरा असलेल्या देशात हळूहळू मी, माझी जात, माझा समाज यांचाच काय तो विकास व्हावा, प्रगती व्हावी अशा मागण्या आपल्याच सरकार पुढे रेटल्या जाऊ लागल्या. स्वातंत्र्योत्तर काळात ग्राहक हक्क संरक्षण कायदा, माहिती अधिकार अशा काही लोकोपयोगी मागण्या सुद्धा झाल्या ज्यात सर्वच भारतीयांचा फायदा होता. यांसारख्या काही मागण्या या देशाच्या हिताच्याही होत्या यात शंका नाही. परंतु जास्तीत जास्त मागण्या ह्या समस्त भारतीयांसाठी किंवा देशासाठी नसून तर केवळ आपापल्या समाजासाठी व समाजाच्या उन्नतीसाठी होऊ लागल्या. उपोषण, सत्याग्रह या शस्त्रांचा उपयोग लोक प्रशासन व सरकारला वेठीस धरण्यासाठी म्हणून करू लागले. यामुळे मग भारतात असलेल्या नानाविध जाती, पंथ, समाज यांच्यात तेढ निर्माण होऊ लागली व ती अव्याहत सुरूच आहे. त्याला काही राजकारणी सुद्धा सत्तेसाठी खतपाणी घालू लागले व घालत असतात. माझा व माझ्याच जातभाईंचा काय तो तेवढा फायदा झाला पाहिजे, हित झाले पाहिजे मग इतरांचे काहीही काय होवो ना ! ही भावना झपाट्याने रुजली व झपाट्याने विस्तारतच आहे. स्वतःच्याच पात्रात तूप कसे ओढले जाईल याचे प्रयत्न मोठ्या स्तरावर सुरू झाले, होत आहेत परंतु देशाशी काही घेणे देणे नाही, देशाचा व देशाच्या विकासाचा काहीही विचार केला जात नाही हे आपल्या देशाच्या भवितव्यासाठी निश्चितच हितकारक नाही. स्वार्थी आंदोलने, मागण्या यांना आवर घालणे सुद्धा कठीणच आहे. बरेच प्रसंगी याला राजकीय खतपाणी सुद्धा कारणीभूत असते. आज आपल्या देशात देशाला काही देणाऱ्यांची संख्या नगण्य आहे उलट नाना प्रकारच्या मागण्या करणारे मांगीलालच मोठ्या प्रमाणात निर्माण होऊ लागले आहेत. (मांगीलाल नांव असलेल्यांनी कृपा करून गैरसमज करू नये. त्यांचा अपमान करण्याचा हेतू नाही ) एका देशभक्तीपर गीतात म्हटले आहे 

देश हमे देता है सब कुछ 

हम भी तो कुछ देना सीखे 

या ओळीप्रमाणे ज्याला जे शक्य आहे त्याने तो जिथे आहे तिथूनच तो देशासाठी जे  काही चांगले कार्य करू शकत असेल तसे त्याने करावे. संत शिरोमणी तुकाराम महाराज सुद्धा म्हणतात की, 

काही मागणे हे आम्हा अनुचित

वडीलांची रीत जाणत असो ||

म्हणजे आमच्या पूर्वजांपासूनची कुणाला काही मागणी न करण्याची रीत आम्हाला चांगली ठाऊक आहे. तुकाराम महाराजांची ही ओवी तसेच संत कबीर यांच्या उपरोक्त दोह्याला अनुसरुन इतरांकडे याचक बनून जाण्यापेक्षा स्वत: दाता कसे बनता येईल, दाता बनण्याची क्षमता निर्माण झाल्यावर जे कुणी खरे गरजू असतील त्यांना मदत कशी करता येईल हे पाहावे. देशाकडे फक्त स्वतःचा समाज, स्वतःची जात व स्वतःसाठी अशा संकुचित मागण्या करण्यापेक्षा देशाला व देशातील सर्वच समाज बांधव सर्वच भारतीय नागरिकांना हितकारक होतील अशा मागण्या कराव्या तेंव्हाच ते अधिक व्यापक अधिक सकारात्मक, देशहितकारक, सर्वसमावेशक असे होईल व अशा 

समस्त देशबांधवांसाठी केलेल्या मागण्या ह्या कबीर यांच्या म्हणण्याप्रमाणे मरणा समान सुद्धा नसतील कारण त्या स्वार्थी मागण्या नसून सर्वांसाठीच केलेल्या मागण्या आहेत. संकुचित वृत्तीने केलेल्या मागण्यांनी केवळ स्वउन्नती, स्वसमाज उन्नती होईल राष्ट्रोन्नती नाही. 

Article about Stalin and Parmeshwar statement about Hindu

हिंदू कौम 

कहाँ 

से आयी ?

सनातन संस्कृतीचं या हिंदू धर्माचं एकमेव वैशिष्ट्य असं आहे की ही संस्कृती अनादी अनंत काळापासून एक जीवन पद्धती म्हणून अस्तित्वात आहे. यात प्रत्येकाला आपली आपली पूजा पद्धती , जीवन पद्धती जगण्याची अनुमती आहे , एवढेच काय तर देव न मानण्याची सुद्धा अनुमती आहे, हा एकमेव असा सर्वसमावेशक धर्म आहे

90 च्या दशकात शाळेत येता जाता भिंतीवर लिहिलेले एक वाक्य माझ्या दृष्टीस पडत असे. त्या काळात निवडणुका असल्या की आजच्यासारखा भपकेबाज प्रचार नसे. मोठ-मोठ्या प्रचार गाड्या,फ्लेक्स बोर्ड, कटआउट असे काही तेव्हा नव्हते. भिंतींवरती गेरू ,कोळसा, निळ आदीने प्रचार वाक्ये लिहून, निषाण्या, चिन्हे काढून विविध पक्षांचे उमेदवार प्रचार करीत. त्यातलेच मला जाता येता दिसणारे ते वाक्य होते. ते वाक्य माझ्या मनात कायमचेच बसले. कारण मी ज्या धर्मात जन्मलो त्या धर्माच्या उत्पत्ती बाबत प्रश्न करणारे ते वाक्य होते. ते प्रचार वाक्य होते "हिंदू कौम कहाँ से आयी?" हा तत्कालीन प्रश्न परमेश्वर यांच्या हिंदू धर्म कुठून आला, त्याचा संस्थापक कोण ?  असाच आहे भाषा व शब्द यात काय तो फरक आहे. हिंदूबहुल असलेल्या देशात बहुसंख्यांंकांनाच त्यांचा धर्म कुठून आला असे 35 वर्षांपूर्वी विचारले गेले होते, त्याआधीही अशाप्रकारच्या प्रश्नांची विचारणा झाली होती व आजही कर्नाटकचे गृहमंत्री परमेश्वर यांच्यासारखे लोक तीच विचारणा करीत आहे. परमेश्वर यांच्या आधी तामिळनाडूचे मंत्री आणि आणि मुख्यमंत्र्यांचे पुत्र उदयनिधी स्टॅलिन यांनी सनातन धर्म नष्ट करून टाकण्याचे विधान केले होते. त्या टीकेनंतर मल्लिकार्जुन खरगे यांचे पुत्र आणि कर्नाटक सरकारचे मंत्री प्रियांक खरगे यांनी सुद्धा त्यांचीच री ओढली व त्यानंतर  परमेश्वर यांनी सुद्धा हिंदू धर्माच्या संस्थापका विषयी व हिंदू धर्माची उत्पत्ती कशी झाली असा प्रश्न उपस्थित केला आहे. स्वातंत्र्योत्तर काळापासून आपल्या देशात हिंदू धर्माला अनेकदा अनेकांनी दूषणे दिली. हिंदू सहिष्णू असल्याने सहनच करीत गेले त्याचाच परीणाम मग चित्रपट, कला क्षेत्रावर सुद्धा झालेला दिसला. चित्रपटातून हिंदू पात्रे, पुजारी आदी व्यंगात्मक, हास्यास्पद असे दाखवले गेले, हिंदू देवी देवतांची आक्षेपार्ह अशी चित्रे काढली गेली तरीही हिंदू मूग गिळून होते. देवी देवतांवर अनेकांनी तोंडसुख घेतले आणि अजूनही घेत आहे परंतु या देशात ग्रीक आले, शक आले, हूण आले, मुघल आले इंग्रज, डच, पोर्तुगीज आले सर्वांनी आपल्यावर राज्य गाजवले तरीही ही आपली सनातन संस्कृती टिकून आहे. धर्म बुडवण्याचे , भ्रष्ट करण्याचे नाना उपद्व्याप झाले तरीही "...हस्ती मिटती नही हमारी" याप्रमाणे हिंदू धर्म, सनातन धर्म ही संस्कृती टिकून राहिली व राहील. स्टॅलिन, प्रियांक नावातच परमेश्वर असलेले कर्नाटकचे गृहमंत्री अशा कितीही लोकांनी काहीही म्हटल्याने काही एक फरक पडणार नाही. सनातन संस्कृतीचं या हिंदू धर्माचं एकमेव वैशिष्ट्य असं आहे की ही संस्कृती अनादी अनंत काळापासून एक जीवन पद्धती म्हणून अस्तित्वात आहे. यात प्रत्येकाला आपली आपली पूजा पद्धती, जीवन पद्धती जगण्याची अनुमती आहे, एवढेच काय तर देव न मानण्याची सुद्धा अनुमती आहे, हा एकमेव असा सर्वसमावेशक धर्म आहे,  हा धर्म अनादी अनंत आहे. म्हणूनच स्वामी विवेेेकानंद म्हणाले होते की, "जिस तरह अलग-अलग स्रोतों से निकली विभिन्न नदियां अंत में समुद्र में जाकर मिल जाती हैं, उसी तरह मनुष्य अपनी इच्छा के अनुरूप अलग-अलग मार्ग चुनता है, जो देखने में भले ही सीधे या टेढ़े-मेढ़े लगें, परंतु सभी भगवान तक ही जाते हैं." कोणतीही अनुसरण पद्धती असली तरी सर्व मार्ग एकाच ईश्वराकडे जातात ज्याला लोक वेगवेगळ्या नावांनी ओळखतात अशी शिकवण देणारा एकमेव हिंदू धर्म आहे. हिंदू धर्माचा कुणीही असा संस्थापक नाही हे ठाऊक असूनही परमेश्वर यांच्यासारखे लोक पुन्हा पुन्हा तेच मुद्दे का उपस्थित करतात?  याचे कारण स्पष्ट आहे की आगामी निवडणुकांच्या काळात आपली सत्ता कशी कायम राहील याचे तसेच कधी नव्हे तशा झालेल्या हिंंदू जागृृतीचे त्यांच्या मनात भय उत्पन्न झाले आहे. म्हणून हिंदूंच्या मनात संभ्रम निर्माण करण्याचे, वैचारिक भेद निर्माण करण्याचे अशा लोकांचे नाना प्रयत्न सुरू आहेत. परंतु अशा लोकांना कधीही मुळीच थारा मिळणार नाही आणि हिंदू धर्माची उत्पत्ती कशी झाली म्हणजेच हिंदू कौम कहाँसे आयी ? असले प्रश्न कुणी विचारु नाही. तरीही असे प्रश्न विचारले जरी गेले तरी त्याचा काहीही एक परिणाम या सनातन धर्मावर होणार नाही हे स्टॅलिन सारख्यांंनी ध्यानात घ्यावे.