Part - 1 MAD , series about mad persons and madness.

वेड्यांंच्या विश्वात - भाग 1

संग्रहित चित्र

..एक तरुण रस्त्यालगतच्या एका रुईच्या झाड़ा जवळ हात जोडून बसलेला दिसला. काही पुटपुटत होता. तोंडावरील मास्क डोळ्यावर नेत होता व पुन्हा तोंडावर घेण्याचा त्याचा चाळा सुरु होता. त्याच्या त्या हालचालींवरुन त्याचे मानसिक स्वास्थ्य बिघडल्याचे जाणवत होते.  मी बराच वेळपर्यंत त्याला पाहिले. तो बडबडत होता , हावभाव करीत होता,माझ्या डोक्यात असंख्य विचार मधमाशांच्या पोळ्यावर एखाद्या व्रात्य मुलाने दगड मारल्यावर मोठ्या संख्येने जशा मधमाशा घोंघावतात तसे घोंघाऊ लागले. तो माझ्या दृष्टीआड़ गेला परंतू मी तो बसलेल्या ठिकाणी बघत विचारात गर्क होऊन गेलो. वेडे , वेडेपण , त्यांच्यावरचे ईलाज, कोणी वेड का होते असे अनेक विचार मनात येत होते. काही आठवणी सुद्धा आल्या.त्यापैकीच काही आगामी लेखांत देण्याचा हा एक प्रयन्त.

काही ना काही वेडेपण हे प्रत्येकात असते आणि या वेडेपणामुळे अनेकांकडून मोठमोठी कार्ये पार पाडली जातात व जात आहेत. परंतू एखादा ध्यास मनाशी बाळगून तो पूर्ण करण्याच्या मागे वेडे झालेले वेगळे व मानसिक स्वास्थ्य बिघडून शरीर, शरीर धर्म आदींचे भान हरपून पुर्णपणे वेडे झालेले लोक ज्यांना आपण पागल म्हणतो ते वेगळे. यातील दुस-या प्रकारातील लोकांवर वैद्यकीय क्षेत्रात प्रगती होण्यापूर्वी उपचार होत नसत , तंत्र-मंत्र वगैरे क्रिया केल्या जात व त्याने अशा रुग्णांवर अधिकच गंभीर परिणाम होत असत. अशातीलच काही लोकांना मग परिवार सोडून देत असे , घरात डांबून ठेवत असे व आजही तसे होत असावे. काही यात्रांमध्ये तर अशा रुग्णांची संख्या मोठ्या प्रमाणात दिसते. मराठीतील वेडा, हिंदीतील पागल, पगला या शब्दांना इंग्रजीत Mad हा शब्द आहे ज्याचा अर्थ सर्वसामान्यपणे काम न करणारा , मनोरुग्ण असा होतो. असे नानविध विचार त्या दिवशी मनात आले कारण त्या दिवशी शाळेच्या मैदानात उभा असता एक तरुण रस्त्यालगतच्या एका रुईच्या झाड़ा जवळ हात जोडून बसलेला दिसला. काही पुटपुटत होता. तोंडावरील मास्क डोळ्यावर नेत होता व् पुन्हा तोंडावर घेण्याचा त्याचा चाळा सुरु होता. त्याच्या त्या हालचालींवरुन त्याचे मानसिक स्वास्थ्य बिघडल्याचे जाणवत होते. वाढत्या कोरोनामुळे दुस-यांदा लॉकडाऊन घोषित झाले होते , त्यामुळे विद्यार्थी नसल्याने मी बराच वेळपर्यंत त्याला पाहिले. तो बडबडत होता , हावभाव करीत होता व माझ्या डोक्यात असंख्य विचार मधमाशांच्या पोळ्यावर एखाद्या व्रात्य मुलाने दगड मारल्यावर मोठ्या संख्येने जशा मधमाशा घोंघावतात तसे घोंघाऊ लागले. तो माझ्या दृष्टीआड़ गेला परंतू मी तो बसलेल्या ठिकाणी बघत विचारात गर्क होऊन गेलो. वेडे , वेडेपण , त्यांच्यावरचे ईलाज, कोणी वेड का होते असे अनेक विचार मनात येत होते. काही आठवणी सुद्धा आल्या. 

खुप वर्षांपुर्वी मुंबईला गेलो होतो , जिप घेऊन. पहिला मुक्काम केला माझ्या एका आत्याकडे, ठाण्याला. मुंबईत गाडी चालवण्याचा अनुभव नसल्याने आत्या मुंबईतीलच चालक उपलब्ध करून देणार होती. माझी आत्या नर्स म्हणून ठाण्याच्या मेंटल हॉस्पिटल मध्ये कार्यरत होती. एका रिकाम्या निवासस्थानात तिने आमची मुक्कामाची सोय केली होती. हे निवासस्थान सुद्धा आडबाजूला होते व शौचालय निवासस्थानापासून दूर होते. त्या रुग्णालयातील पागल लोकांचे आवाज ऐकू येत होते. रात्री खुप भयाण वाटले होते तिथे. पण 600 किमीचा प्रवास जिप मधून केल्याने प्रचंड थकवा होता त्यामुळे लगेच झोप लागून गेली. सकाळी आत्याच्या निवासस्थानी जातांना अनेक पागल दृष्टीस पडले. कुणाला कडक बंदोबस्तात , कुणाला बेड्या घातलेले तर कुणाला थोडीफार मोकळीक होती. त्यांच्या त्या नजरा , त्यांचा आक्रोश , त्यांचे विक्षिप्त वागणे मनाला भेदून गेले होते.                

     पुर्ण पागल झालेले लोक सर्वांनीच पाहिले असतात तसे ते मी सुद्धा पाहिले आहेत. त्यांनाच आणखी कित्येकांनी सुद्धा पाहिले असेल. जरी हे लोक पागल होते तरी ते त्यांच्या शहरात  सर्वपरिचित होते. आजपासून आगामी लेखांत वेड्या लोकांबद्दल, त्यांच्या   त-हांबद्दल लिहिणार आहे.   

👉या मालिकेतील लेख हे केवळ माहितीस्तव आहे यातून कुणाच्या अथवा कुणाच्याही परिवाराच्या मानसिक स्वास्थ्याची अवहेलना करण्याचा हेतू नाही. कुणाचा अपमान करण्याचा किंवा कुणाला दुखावण्याचा उद्देश नाही हे नम्र निवेदन. 

                                                    क्रमश:

Article about various demands by people, organisations etc

मांगो..मांगो..मांगो 

आपल्या मागण्यांमुळे  संविधान व त्यातील प्रास्ताविकातच एकता, एकात्मता , समता यांसोबतच सर्वात मुख्य बाब म्हणजे “दर्जाची व संधीची समानता प्रवार्धित करण्याचा निर्धार करण्याचा संकल्प” असा जो उल्लेख आलेला आहे त्याला तडा तर पोहचत नाही आहे ना ? दर्जा , संधी , समानता , एकता हे केवळ शब्दमात्र असल्याचे वाटत आहे. प्रत्यक्षात मात्र शिक्षण , नोकरी या क्षेत्रात दर्जा, समानता या गोष्टी पाहण्यात येत नाही.

1980 च्या दशकात वरील शीर्षकाचे एक खळबळ उडवून देणारे “आयटेम साँग”  खुप गाजले होते. तुम्ही जे काही पाहिजे ते माग अशा आशयाचे हे गीत होते. चित्रपटातील त्या गीताचा हेतू वेगळा होता. परंतू मागणे , मागण्या यांचा या गीतात आलेला उल्लेख. हा, हे गीत आठवण्यामागचे कारण. आपल्या देशात सतत काही ना काही मागण्यांची री ओढणे सुरू असते. गेल्या काही वर्षांपासून तर मागण्यांचे हे स्तोम मोठ्या प्रमाणात वाढले आहे. कुठल्यातरी संघटना , व्यक्ती , संस्था यांच्या स्वहितासाठीसाठी काही ना काही मागण्या सरकारकडे करणे हे सुरूच असते. वृत्तपत्रातून प्रशासनातील अधिका-यांना कुठल्या ना कुठल्या मागण्यांची निवेदने देत असल्याच्या बातम्या , छायाचित्रे रोज प्रकाशित होतच असतात. मागण्यांसाठी आंदोलने , मोर्चे , बंद याचे आवाहन केले जाते. यांमुळे मग सामान्य नागरिक वेठीस धरले जातात. वाहूतक खोळंबते , क्वचित प्रसंगी हिंसक वळण लागते. या प्रकारामुळे राष्ट्राची गती तर अवरोधित होत असतेच शिवाय नागरीकांमधील राष्ट्रीय एकात्मतेची भावना सुद्धा क्षीण होत असते. प्रत्येकाला आपल्या मागण्या ह्या रास्तच आहे असे वाटत असते , तशा त्या असूही शकतात परंतू त्या मागण्यांमुळे दुस-यांच्या हक्कावर गंडांतर येत आहे का ? त्या मागण्यांमुळे आपल्या संविधान व त्यातील प्रास्ताविकातच एकता, एकात्मता , समता यांसोबतच सर्वात मुख्य बाब म्हणजे “दर्जाची व संधीची समानता प्रवार्धित करण्याचा निर्धार करण्याचा संकल्प” असा जो उल्लेख आलेला आहे त्याला तडा तर पोहचत नाही आहे ना ? दर्जा , संधी , समानता , एकता हे केवळ शब्दमात्र असल्याचे वाटत आहे. प्रत्यक्षात मात्र शिक्षण , नोकरी या क्षेत्रात दर्जा, समानता या गोष्टी पाहण्यात येत नाही. जास्तीत जास्त मागण्या ह्या व्यक्तिगत , स्वत:च्या संस्था , संघटना , समाज यांच्यासाठीच केल्या जात असतांनाचे चित्र दिसून येते. प्रत्यक्षात देशहीत कशात आहे याकडे मात्र संपूर्णपणे डोळेझाक केली जात आहे.

देशा करीता , देशाच्या हिताच्या मागण्या जसे नक्षलवाद्यांचा बिमोड करा , शहरी नक्षलवाद्यांना कठोर शासन करा , आतंकवाद्यांना फाशी द्या , गैरकृत्य करणारे नेते , व्यक्ती यांना शिक्षा करा , अशा मागण्यांचे प्रमाण क्वचितच असते. उलट बरेच प्रसंगी तर आतंकवादी व गैरकृत्य करणारे नेते यांच्या मागे जनता उभी ठाकलेली दिसली. याला  आपल्या राष्ट्राचे दुर्भाग्य नाही म्हणणार तर आणखी काय ? असे जर होत असेल तर ही आपली अधोगतीकडे होत असलेली वाटचाल ठरणार नाही का ? परंतू उपरोक्त बाबींचा विचार शांत चित्ताने , सर्वांना , सर्व पक्षीयांना देशहितासाठी एकत्र येऊन होत तर नाहीच , होतांना दिसतही नाही व भविष्यातही होईल की नाही याची शाश्वती नाही. ज्या मागण्यांनी दुस-यांच्या हक्कावर गदा येत नसतील तर अशा न्याय्य मागण्या करणे रास्त आहे 

    आपला देश हा हजारो वर्षांपासून देणा-यांचा देश म्हणून ओळखला जातो. आपली कवच कुंडले काढून देणारा  दानशूर कर्ण , दरवर्षी स्वत:ची संपत्ती दान करणारा हर्षवर्धन , मरेतो स्वत:च्या शरीराचे  मांस दान करणारा राजा शिबी अशा  कित्येक राजांचा असा देश आहे. त्यागी पुरुषांचा , महात्म्यांचा देश आहे , “वही जीते है, जो दुसरोके लिये जीते है” असा संदेश देणा-या स्वामी विवेकानंद यांचा देश आहे , देशातील गरीबी पाहून वस्त्र त्याग करणा-या महात्मा गांधींचा देश आहे. परंतू सांप्रत काळात मात्र याच देशात हे सर्व विसरून केवळ स्वत:चा स्वार्थ साध्य होईल मग दुस-याचे जे काय होईल ते होवो अशा प्रकारच्या याचनाच जास्त होतांना दिसून येत आहे. विविध मागण्या करतांना आपल्या भारतमातेवर काय संकटे आहेत , कोरोना , दहशतवाद , चिनने आता श्रीलंकेचे एक बेट तर हस्तगत केले आहेच शिवाय कोलंबो मध्ये सुद्धा त्याने शिरकाव केला आहे. आगामी काळात आपल्या देशासाठी हे मोठे आव्हानच ठरणार आहे. सरकार जी काय पाऊले उचलायची ती उचलेल परंतू नागरिक म्हणून आपले मात्र या वरील बाबींकडे दुर्लक्ष आहे. देशाच्या समस्यांकडे दुर्लक्ष होत असून आपल्या देशात मात्र वैयक्तिक फायदा कसा करून घेता येईल, आपल्याच पात्रात तूप कसे ओढता येईल यात चढा ओढ करतांना निव्वळ मांगो ...मांगो ...मांगो असा मागण्यांचा सपाटा सुरु आहे. 

Article on the occasion of World Bicycle Day

बालसखी सायकल...विश्व सायकल दिनाच्या निमित्ताने 

#WorldBicycleDay , सायकलला जरी मध्यंतरी चागले दिवस नव्हते तरी आता सायकलमुळे व्यायाम होतो याचे तसेच फिटनेसचे महत्व आता सर्वांनाच समजले आहे व त्यामुळे सायकलचा वाढलेला खप पाहून अनेकांना निश्चितच आनंद होत असेल

आज सकाळीच मोबाईलवर विश्व दुचाकी दिवस अर्थात World Bicycle Day चे नोटीफिकेशन आले. बाल्यावस्थेत कित्येक लहानग्यांना सर्वात प्रथम मिळते ती सायकलच. सुरुवातीला तीन चाकी व थोडे मोठे झाले की मग दुचाकी. बालपणापासून ते वृद्धापकाळा पर्यंत माणसास सोबत देते ती म्हणजे सायकल. अर्थात मोटर सायकल आल्यावर सायकल थोडी पिछाडीस गेली होती खरी परंतू आता सायकल विक्री पुनश्च वाढल्याची वृत्ते झळकली आहेत. व्यायामासाठी म्हणून का होईना अनेक लोक आता सायकल विकत घेत आहेत. सायकलचा शोध एकोणविसाव्या शतकात युरोपात लागला. तेंव्हापासून सायकल ही मानवाची सोबत करीत आहे. गरीब , मध्यमवर्गीय , श्रीमंत या सर्वांकडे आढळणारे हे सुलभ वाहन आहे. आज आपल्याला रस्त्यावर मोटर सायकल , स्कूटर , मोपेड अशी वाहने मोठ्या प्रमाणात जरी दिसत असली तरी आजही अनेक पोष्टमन , दुधवाले , फेरीवाले , विद्यार्थी , नोकरदार , कामगार ई सर्वांकडे सायकल दिसून येतेच. पुर्वी सायकल विकत घेणे सुद्धा सोपे नव्हते. सायकलची किंमत त्याकाळी सर्वांनाच परवडेल अशी नव्हती. लहान मुलांच्या सायकली सुद्धा फार कमी होत्या. सायकल चालवणे शिकायचे जरी असले तरी लहान मुलांना मोठ्याच सायकल वापराव्या लागत. त्यातही सायकल जर जेन्ट्स असेल तर “कैची” म्हणजे सायकलच्या दांड्या खालून एक पाय टाकून सायकल चालवावी लागत असे. सायकल बाबत लिहितांना खुप काही लिहिता येईल असे बरेच आहे. सायकल संबंधीत पंक्चर , गरम पंक्चर , आऊट , सारखे शब्द आजही वापरात आहेत. चेन कव्हर , ओरालिंग सारख्या काही शब्दांचा प्रयोग मात्र आता फार कमी झाला आहे. सायकल सर्वांनाच घेणे परवडत नसल्याने सायकल भाड्याने सुद्धा मिळत असे. आता अशी दुकाने फारच कमी आहेत. जेन्ट्स सायकलला लहान मुलांना बसण्यासाठी छोटे सिट किंवा बास्केट बसवत असत. हँडलवर नाव टाकले जात असे. सायकल साठी नगर पालिका नंबर देत असे. रात्री सायकल चालवणे सोपे व्हावे म्हणून त्याला डायनामो वर लागणारा लाईट सुद्धा सायकलला लावता येई. ध्वनिक्षेपक म्हणून घंटी असे. अनेक लोक आपल्या सायकली खुप चांगल्या सजवत असत. चेन पडल्यावर मोठी कसरत होत असे. हात काळे होत असत. काही व्रात्य मुले उभ्या असलेल्या एखाद्या सायकलला धक्का देत व मग सर्व सायकल पडत असत तेंव्हा आपली सायकल उचलण्यास मोठे कष्ट होत असत.

सायकलच्या कित्येक आठवणी आहेत सर्कस मधली ती एक चाकी भली मोठी सायकल , डबल कॅरी म्हणजे एक सायकल चालवतांना दुस-या हाताने दुसरी सायकल वाहून नेणे, डबल सिट , ट्रिपल सिट , डबल सिट चालवत असतांना मागच्याने दुसरी सायकल धरून ती सायकल नेणे , हिंदी चित्रपटातील सायकल आज अशा कितीतरी आठवणी सायकलच्या चाकाप्रमाणे मनात फिरू लागल्या.

हिंदी चित्रपट आठवताच , "माना जनाब ने पुकारा नही" असे सायकल हातात घेऊन नुतनच्या पाठीमागे जाणारा तर “अकेला हुं मै इस दुनिया मे “ असे दुस-या एका गीतात गाणे म्हणत जाणारा देव आनंद आठवला. “दिल मेरा एक आस का पंछी” सायकलवर गुणगुणत जाणारा राजेंद्रकुमार , शोले मध्ये “कोई हसीना जब रूठ जाती है तो” एका वाटसरूची सायकल घेऊन म्हणणारा धर्मेंद्र , “नैनो मे दर्पणहै , दर्पण मे कोई देखू जिसे सुबह शाम” असे भूपेन हजारिका यांच्या तालावर सायकलवर गीत गुणगुणत जाणारे विनोद खन्ना , सायरा बानो , “हे मैने कसम लीssss” असे मुमताज सोबत पारिवारिक जीवनाचे सुखी स्वप्न पाहात जाणारा तेरे मेरे सपने मधील देव आनंद , "पुकारता चला हुं मै" मध्ये सायकल वर जाणा-या अशा पारेख व तीच्या सख्या , “मै चली , मै चली “ असे म्हणत सायकल वर जाणारी सायराबानू , “जीवन चलने का नाम “ सतत सात दिवस सायकल चालवणारा शोर मधील मनोज कुमार अलीकडील “चांदी की सायकल सोने की सिट “ म्हणणारे गोविंदा व जुही चावला , लक्ष्याचे “चल डबल सिट जाऊ लांब लांब “ , जो जिता वही सिकंदर मधील सायकल शर्यत , 90 च्या दशकातील मैने प्यार किया मधील “माऊंटेन सायकल” या हँडलचे स्वरूप बदललेल्या सायकलचे त्या काळात सर्वांना अप्रूप वाटले होते. चित्रपट सृष्टी त्यातील ग्लॅमर , गॉसिप या विषयी अनेकांना आकर्षण हे असतेच. सायकलचा वापर पूर्वीच्या चित्रपटात मोठ्या खुबीने झालेला आहे.

आज विश्व दुचाकी दिवस. प्रत्येकाची बालसखी असलेल्या सायकल विषयी सर्वांनाच आत्मीयता आहे. वडीलांनी घेऊन दिलेली पहिली सायकल , त्या सायकल वर मारलेल्या अनेक फे-या , त्यानंतर सायकलची शाळा कॉलेज मध्ये असतांना मिळालेली साथ , मित्रा कडे जायचे असल्यास सायकल ला “टांग” मारून लगेच जाणे. अशा कित्येक आठवणी सर्वांनाच चिरस्मरणीय आहेत. सायकलला जरी मध्यंतरी चागले दिवस नव्हते तरी आता सायकलमुळे व्यायाम होतो तसेच फिटनेसचे महत्व आता सर्वांनाच समजले आहे व त्यामुळे सायकलचा वाढलेला खप पाहून अनेकांना निश्चितच आनंद होत असेल. सायकल ही सर्वांची बालसखी ही आचंद्रसूर्य मानवा सोबत राहीलच अशी आशा या जागतिक सायकल दिनी करूया.