Trubuting article for Asrani #asrani

 आसरानीची "छोटीसी बात"

प्रभाला स्वतःकडे आकर्षित करून घेता येतील अशा बाबी  त्याच्याकडे असतात व त्याला सुद्धा या बाबींचा  प्रभाला पटवण्यासाठी चांगला उपयोग होईल याचा विश्वास असतो. आसरानीने नागेशची ही भूमिका त्याच्या अंगभूत अभिनयाने सुरेख वठवली आहे. 

देशभर दिवाळी साजरी होत असतानाच आसरानीच्या निधनाची दुःखद बातमी येऊन टपकली. लहानपणापासून पाहत असलेल्या अनेक सिनेमांमध्ये विनोदी कलाकार म्हणून आसरानी हा दिसायचाच. जुन्या जमान्यातील मेहमूद, राजेंद्रनाथ, आय.एस. जोहर, मोहन चोटी या विनोदी कलाकारांचे युग संपुष्टात येत असताना आसरानीचा चित्रपटांमध्ये प्रवेश झाला. आसरानी हा सपोर्टिंग कलाकार त्यामुळे त्याचा पाहिलेला पहिला चित्रपट निश्चितच आठवत नाही पण बहुदा शोलेच असावा. आसरानीच्या निधनानंतर बहुतांश जणांना त्याने बेसुमार गाजलेल्या शोले सिनेमात केलेल्या जेलरच्याच भूमिकेच स्मरण झालं. ती भूमिका होती सुद्धा तशीच आसरानीला साजेशी. हिटलरसारख्या मेकअप मध्ये शोलेत फक्त काही रीळांची असलेली जेलरची भूमिका अगदी उत्कृष्ट वठवली होती. शोलेतील अगदी छोट्या छोट्या भूमिका सुद्धा रसिकांच्या आजही लक्षात आहे. आसरानीची शोलेतील भूमिका ही निर्विवादपणे चांगली आहे, त्याने त्या भूमिकेत प्राण ओतले आहे तरी मला मात्र आसरानीच्या निधनाची वृत्ते वाचतांना आसरानीच्या विविध भूमिका आठवू लागल्या. त्यातल्या त्यात सर्वात प्रथम मला आठवली ती छोटीसी बात या बासू चॅटर्जी निर्देशित सिनेमात आसरानीने साकारलेली नागेश शास्त्रीची भूमिका आणि नंतर मग अभिमान सिनेमातील अमिताभच्या सेक्रेटरीची भूमिका, ऋषिकेश मुखर्जी यांच्या बावर्ची सिनेमातील संगीतप्रेमी तरुणाची भूमिका आणि अगदी अलीकडच्या काळातील धमाल सिनेमातील पारशी बापाची भूमिका, मालामाल विकली मधील हत्तीवाल्याची रितेश देशमुखच्या गरीब बापाची भूमिका. पण त्यातही मला स्वतःला आवडलेली म्हणजे नागेश शास्त्रीची भूमिका. बासू चॅटर्जी यांचे सिनेमे म्हणजे ऋषिकेश मुखर्जी यांच्याप्रमाणे साधे सरळ मध्यमवर्गीय सामान्य माणसाचे जीवन दर्शविणारे सिनेमे असायचे यातीलच एक छोटीसी बात हा सिनेमा. अशोककुमार, अमोल पालेकर, विद्या सिन्हा आणि आसरानी यांच्या प्रमुख भूमिका असलेला हा सिनेमा. या सिनेमामध्ये नागेश शास्त्री बनलेल्या आसरानी आणि अरुण नांव असलेल्या अमोल पालेकर या दोघांनाही चित्रपटात प्रभा बनलेली विद्या सिन्हा ही नायिका आवडत असते परंतु अमोल पालेकर हा सुरुवातीला आत्मविश्वासहीन असा तरुण दाखवलेला आहे तर त्यासोबत प्रभा हीच्या कार्यालयात नोकरीला असलेला नागेश शास्त्री हा अतिशय कॉन्फिडंट, चतुर थोडक्यात एखाद्या तरुणीला सहज आकर्षित करू शकेल असा बेधडक युवक दाखवलेला आहे. त्याच्या तुलनेत अमोल पालेकर हा म्हणजे अगदीच लाजाळू,  श्यामळू असा तरुण दाखवला आहे. आसरानीने नागेशच्या भूमिकेत चांगले रंग भरलेले या सिनेमात आपल्याला दिसतात. त्याने नागेशची भूमिका उत्कृष्टरित्या वठवली आहे. नागेश टेबल-टेनिसपटू असतो, चांगला बोलघेवडा असतो शिवाय त्याच्याकडे स्कूटर सुद्धा असते. या प्रभाला स्वतःकडे आकर्षित करून घेता येतील अशा बाबी  त्याच्याकडे असतात व त्याला सुद्धा या बाबींचा  प्रभाला पटवण्यासाठी चांगला उपयोग होईल याचा विश्वास असतो असे या सिनेमात दाखवले आहे. आसरानीने नागेशची ही भूमिका त्याच्या अंगभूत अभिनयाने सुरेख वठवली आहे. नागेशच्या भूमिकेतील आसरानीचा अस्सल अभिनय दर्शकांना दिसतो. चित्रपटात लव्ह गुरु बनलेल्या अशोककुमार कडून चित्रपटात  अरुण बनलेला अमोल पालेकर हा प्रभाला स्वतःकडे आकर्षित करून घेण्यासंबंधी मार्गदर्शन प्राप्त करून येतो आणि त्यानंतर मग अंगी बळावलेल्या आत्मविश्वासाने प्रभाला प्राप्त करण्याच्या दोघांच्या चढाओढीत नागेशला मागे टाकतो आणि मग नागेशची होणारी फजिती, गंमत, त्रागा हे सर्व आसरानीने अतिशय सुंदर साकारले आहे. "ये दिन क्या आये" या गाण्यात दर्शकांना ते दिसते.  अमोल पालेकर त्याला अगदी frustrate करून टाकतो. नागेशच्या त्या frustration चा अभिनय आसरानीच करु जाणे. 

     छोटीसी बात हा तसा मध्यमवर्गीय प्रेक्षकाला आकर्षित करणारा असा  लो बजेट सिनेमा. यात सर्वांनी आपापल्या भूमिका उत्कृष्टरित्या वठवल्या आहे, यात अमिताभ बच्चन धर्मेंद्र-हेमा मालिनी यांनी सुद्धा पाहुण्या कलाकाराच्या भूमिका साकारल्या आहे परंतु नागेश शास्त्री या आसरानीच्या पात्रामुळे या चित्रपटात खरी गंमत येते. त्यामुळे छोटीशी बात हा जसा अशोककुमार, अमोल पालेकर आणि विद्या सिन्हा यांचा सिनेमा आहे  तेवढाच तो आसरानीचा सुद्धा आहे.

     नुकतेच महाभारत या गाजलेल्या मालिकेत कर्णाची भूमिका साकारणाऱ्या पंकज धीरचे  निधन झाले, अभिनेत्री संध्याचे निधन झाले आणि काल सतीश शहा या आणखी एका चांगल्या विनोदी अभिनेत्याचे निधन झाले. रसिकांना त्यांचे दुःख क्षणभर का होईना विसरायला लावणाऱ्या अशा या सर्व गुणी कलाकारांना विनम्र श्रद्धांजली. या गुणी कलाकारांपैकीच एक म्हणजे आसरानी सुद्धा होता त्याचेही परवा निधन झाले म्हणूनच आसरानी यांची ही एक छोटीसी बात.

 

Article about a organisation and its centenary and some memories.

100 वर्षांचा तरुण आणि माझ्या आठवणी

आता हा तरुण कोण आणि या तरुणाशी माझा परिचय कसा झाला ? या बाबतच्या  काही घटना तसेच या तरुणाविषयी व तो त्याच्या शंभरीतही कसा तरुण आहे, त्याचा आणि त्या बाबतीत माझ्या काही आठवणींचा ठळक लेखाजोखा.

     शंभर वर्षाचा हा तरुण माझ्यापेक्षा 50 वर्षांनी मोठा आहे. माझा जन्म 1975 चा तर याचा 1925 चा म्हणजे माझा जन्म झाला तेव्हा याने त्याच्या वयाची  पन्नाशी सुद्धा गाठली होती. या शंभर वर्षाच्या तरुणाशी माझा परिचय माझे वय दहा-बारा वर्षाचे असताना झाला. म्हणजे मी जेव्हा दहा-बारा वर्षाचा असेल तेव्हा हा तरुण त्याच्या साठीत होता. आता असा हा शंभर वर्षांचा तरुण कोण ? असा प्रश्न वाचकांना पडला असेल त्यामुळे आता हा तरुण कोण आणि या तरुणाशी माझा परिचय कसा झाला या बाबतच्या  काही घटना तसेच या तरुणाविषयी व तो त्याच्या शंभरीतही कसा तरुण आहे, त्याचा शंभरी पर्यंतचा प्रवास या बाबतच्या काही ठळक बाबी या लेखात देत आहे. 

      मी बालपणी पाहिलेल्या काही जुन्या फोटोत मला माझ्या आजोबांनी काळी टोपी परिधान केलेली दिसत असे. त्यांची टोपी काळी का ? असा प्रश्न माझ्या बालपणी मला पडत असे. पुढे त्याचे उत्तर मिळाले. आजोबा दरवर्षी विजयादशमीला आमच्याकडून शस्त्र पूजन करून घेत आणि शस्त्रांना प्रणाम करवून घेत. माझे काका नेहमी तरुण भारत वृत्तपत्र वाचत असल्याचे मला आठवते. त्यामुळे संघाचे बाळकडू घरीच मिळाले होते. पण त्या काळात सरकारी नोकर हे संघात उघड उघड जाण्यास कचरत असत.  आमच्या घरची सर्व वडीलधारी मंडळी ही नेमकी सरकारी खात्यातच होती त्यामुळे संघ आणि आम्ही यात थोडे अंतरच होते. असो ! पण आता मात्र वाचकांचा हा शंभरीतला तरुण कोण ? हा प्रश्न सुटला असेल. होय हा शंभरीतला तरुण म्हणजे यंदा शताब्दी वर्ष साजरे करणारा राष्ट्रीय स्वयंसेवक संघच. मी या माझ्याहून पन्नास वर्षे ज्येष्ठ असलेल्या संघाकडे कसा ओढल्या गेलो त्या काही घटना संघाच्या शताब्दी वर्षात विजयादशमी उत्सवाच्या निमंत्रण पत्रिका वाटत असतांना माझ्या डोळ्यासमोर येत होत्या.

     घरीच संघाचे बाळकडू मिळाल्यावर पुढे माझ्या शाळेच्याच म्हणजेच नॅशनल हायस्कूलच्या समोरच्या छोट्या मैदानात काही समवयस्क तसेच काही वयाने मोठ्या मुलांसोबत शाखेत गेल्याचे आठवते. 

     दुसरी घटना म्हणजे पुढे माझा रहीवासी पत्ता बदलल्यावर झुनझुनवाला प्लॉट मधील केशव शाखा मला जवळ पडत असे. आम्ही आमच्या कॉलनीत खेळत असू तेंव्हा या शाखेचे स्वयंसेवक संतोष दादा हे आमच्या कॉलनीत संघाचे अधिकारी अरविंद नेटके सर राहत असत त्यांचेकडे येत असत तेंव्हा ते आम्हाला शाखेत घेऊन जात. संतोष दादा म्हणजे संतोष देशमुख, ते आता खामगांव तालुका संघचालक आहे.

     असा थोडा-थोडा परिचय संघाशी, शाखेशी झाला. काही बौद्धिके ऐकण्यात आली. पुढे एकदा माझा मित्र श्रीकांत करंदीकर यांच्या घरी काही निमित्ताने जाणे झाले तेंव्हा त्याच्या त्या नीटनेटक्या आणि टापटीप घरात डॉ. हेडगेवार आणि गोळवलकर गुरुजी यांच्या तसविरी सर्वप्रथम पाहिल्या. राणा प्रताप आणि शिवाजी महाराज यांच्या पण तसविरी होत्या. त्याचे वडील म्हणजे निष्ठावंत, हाडाचे स्वयंसेवक यशवंत उपाख्य बापू करंदीकर यांचेशी परिचय झाला. ड्युटी झाल्यावर ते संघ कार्यासाठी खेड्यापाड्यात सायकलवर जात. आजही काही खेड्यात गेलो की तेथील सर्व ज्येष्ठ मंडळी बापू  करंदीकर यांचे नांव मोठ्या आदराने घेतात. बापू करंदीकर यांचा मुलगा माझा मित्र असल्याने बापूंना जवळून पाहिले त्यांची साधी जीवनशैली, त्यांच्या वागणुकीचा नकळत माझ्यावर कुठेतरी काही ना काही तरी परीणाम झाला असावा असे मला वाटते. बापू आजही वयाच्या 80 व्या वर्षातही संघात तरुणाला लाजवेल अशा उत्साहाने सक्रिय आहेत.

     याच दरम्यान धाकट्या बहिणीचे लग्न झाले तिच्या सासरचे सर्वच संघवाले, मोठा भाऊ ABVP चा सक्रीय कार्यकर्ता, एक भाऊ घोषात सक्रिय होता, माझ्या मोठ्या वहिनींच्या माहेरचे सुद्धा संघाचेच घराणे, एक वहिनी विद्यार्थी परिषद सदस्य. असे असल्याने संघाशी संबंध अधिक दृढ झाले.

      दिवसामागून दिवस जात होते. मी कॉलेज मध्ये गेलो. संघ आता मला ब-यापैकी समजला होता. मी गद्धे पंचविशीत असतांना संघ अमृत महोत्सवी वर्षात होता. त्यावेळी मी जळगांव खान्देश येथे महाविद्यालयीन शिक्षण घेत होतो. जळगांवला माझे मामा प्रभाकर नाईक हे संघाचे तालुका कार्यवाह होते. ते रोज रस्त्यावरच्या विविध फलकांवर सुविचार लिहिण्यास जात. त्या सुविचारांचे "परागकण" अशा समर्पक नावाने माझ्या मामीनी सुदर्शनजी यांचे कडून प्रकाशन करून घेतले होते. याच ठिकाणी माझ्या मित्राला नोकरी मिळण्यासाठी म्हणून संघाचे भास्कर वासुदेव जोशी यांनी मोठे प्रयत्न केल्याचे सुद्धा आठवते. मामा, भास्कर वासुदेव जोशी अशा लोकांना पाहून मला संघाचे लोक कसे कर्तव्यतत्पर, राष्ट्रहितैशी आणि मदतीस धाऊन जाणारे असतात हे लक्षात आले. 

    दहा पंधरा वर्षांपूर्वी मात्र जेंव्हा माझ्याकडे जे. व्ही. मेहता नवयुग विद्यालयातील ज्येष्ठ शिक्षक वृंद सुनीलजी जोशी, नगर संघचालक प्रल्हादजी निमकंडे, विकासजी कुळकर्णी, शंकरजी अनासाने  हे संगणक शिकण्यासाठी म्हणून येत त्यांचेशी ब-याच चर्चा होत. तदनंतर संजयजी बोरे सुद्धा संपर्कात आले. अशी ही पुर्वी पासूनच परिचित असलेली संघ मंडळी संपर्कात आली. त्यातूनच पुढे काही कार्यक्रमात जाणे झाले आणि मग मात्र संघाने मला त्याच्या चुंबकीय शक्तीने कायमचे ओढून घेतले.

     विजयादशमी उत्सवाच्या निमंत्रण पत्रिका वाटतांना असे संघ आठवणींचे चलचित्र माझ्या चक्षू पटलांवर दिसत होते. एखाद्या मनुष्याने शंभरी गाठली तर तो वृद्ध म्हणवला जातो, त्याची शारीरिक, बौद्धिक कार्यक्षमता  घटते पण संघ हा शंभरीत सुद्धा मला माझ्या वयाच्या दहाव्या बाराव्या वर्षात जसा दिसला होता तसाच दिसतो. तोच उत्साह, तेच खेळ, त्याच नित्य शाखा, तीच संघगीते, तीच सर्व समावेशकता, तेच जाती धर्माचा लवलेश नसणे, तेच चैतन्य, राष्ट्राय स्वाहा म्हणून आपले जीवन संघाला अर्पण करणारे प्रचारक, राष्ट्र प्रथम हे मानणारे स्वयंसेवक, संघाच्या विविध आयामांच्या माध्यमातून होणारी कार्ये, सेवा कार्ये, विदेशात HSS चे वाढणारे कार्य हे सर्व आजही तितकेच तरुण आहे जेवढे पुर्वी होते. 

     दहा-बारा लोकांना सोबत घेऊन डॉ हेडगेवार यांनी हे संघरुपी रोपटे लावले, गुरुजींनी, बाळासाहेब देवरसांनी संघबंदीच्या कठीण काळातही अथक परिश्रमाचे खतपाणी घालून या रोपट्याचा मोठा वृक्ष केला. असा  हा संघ आज शंभरीत असूनही तरुणच आहे आणि चिरतरुणच राहील. कारण त्याला चिरतरुण राखण्यास "वयं अमृतस्य पुत्र" असा स्वामी विवेकानंद यांचा मंत्र मानणा-या स्वयंसेवकांच्या निष्ठेचे, कार्याचे, सेवेचे, त्यागाचे अमृत त्याला सतत मिळत राहणार आहे. डॉ हेडगेवार यांनी नागपूरात लावलेल्या या रोपट्याचा आता जगभर विस्तार असलेला भलामोठा वृक्ष झाला आहे आणि हा वृक्ष आचंद्रसुर्य राहणार आहे.

Article about death, moksha etc.

 मोक्ष मिळवून देणारा मृत्यू

रामलीलेत दशरथाची भूमिका वठवणाऱ्या अमरेश महाजन यांचा दशरथाची भूमिका करतांनाच मृत्यू झाला. अमरेश महाजन हे तसे काही देशभर ओळखले जाणारे व्यक्ती किंवा अभिनेते नव्हते. पण तरीही ईश्वरी कार्य करतांना त्यांच्या मृत्यू झाला त्यामुळे त्या विषयी लिहावेसे वाटले.

     रामायणात राजा दशरथाचा शोकावस्थेत मृत्यू झाला होता. त्याच दशरथ राजाची रामलीलेत भूमिका करणाऱ्या अमरेश महाजन यांचा काल रामलीलेत अभिनय करतांनाच मृत्यू झाला. कोणाचा मृत्यू हा केव्हा आणि कसा होईल हे कोणालाही सांगणे अशक्य आहे. मृत्यूचे वर्णन अनेक लेखकांनी व कवींनी केलेले आहे. कुणी मृत्यूला कविता म्हटले आहे तर कुणी मृत्यूला एक गाढ निद्रा असे संबोधले आहे. रामदास स्वामींनी सुद्धा

एक मरे त्याचा  दुजा शोक वाहे 

अकस्मात तोही पुढे जात आहे 

असे मृत्यूबाबत म्हटले आहे. 

जन पळभर म्हणतील हाय हाय मी जाता

 राहील कार्य काय

ही भा. रा. तांबे यांची कविता सुद्धा प्रसिद्ध आहे. मृत्यूनंतर काहीही उरत नाही. सर्व नातेवाईक, मित्रमंडळी संपत्ती इथेच सोडून मनुष्य अंतिम प्रवासाला जातो. मनुष्याचा अंत होण्याच्या सुद्धा अनेक पद्धती आहेत. कुणी अपघाती मृत्यू पावतो, तर कुणी नैसर्गिकरित्या मृत्यू पावतो. हल्ली तर ताण तणाव आणि सकस अन्न खायला मिळत नसल्याने ऐन तारुण्यात सुद्धा अनेकांचे निधन होतांना आपण बघतच आहोत. अशाच एका मृत्यूची हिमाचल प्रदेशातील चंबा या ठिकाणची ही कथा आहे. या ठिकाणच्या रामलीलेमध्ये अमरेश महाजन नामक अभिनेते गेल्या चाळीस वर्षांपासून दशरथ राजाची भूमिका वठवतात. अमरेश महाजन हे तसे काही देशभर ओळखले जाणारे व्यक्ती किंवा अभिनेते नव्हेत. ते स्थानिक पातळीवरचे अभिनेते होते परंतु तरीही त्यांच्या मृत्यू बाबत लिहावेसे वाटले कारण की त्यांचे निधन हे ईश्वरा संबंधित कार्य म्हणजेच नाट्य म्हणजेच रामलीला  सुरू असतांना झाले आणि म्हणून त्याबाबत लिहिणे महत्वाचे वाटले. चंबा येथे  यंदाची रामलीला आयोजित झाली होती. लीला सुरू झाली दशरथ राजाच्या भूमिकेतील अमरेश महाजन आपली भूमिका वाठवू लागले, संवाद म्हणू लागले. अयोध्या नगरी, प्रजा यांविषयी त्यांची संवादफेक सुरू होती. आपल्या संवादात ते एका ठिकाणी भरलेल्या दरबाराच्या दृश्यात "मैं अपनी प्रजा के लिये अपने प्राण तक न्योच्छावर कर दुंगा" हा संवाद म्हणू लागले आणि शेजारच्या पात्राच्या खांद्यावर त्यांनी आपले डोके टेकवले. थोडा वेळ सर्वत्र शांतता झाली. दर्शकांना व सहपात्रांना सुद्धा ते पुढचा संवाद म्हणतील असे वाटू लागले पण या "प्राण तक न्योच्छावर कर दुंगा" संवादा बरोबरच त्यांचे प्राण पाखरू उडून गेले होते. सुरुवातीला प्रेक्षकांना व सहकलाकारांना अमरेश महाजन हे अभिनयच करत आहे असे वाटले पण त्यांचे डोके त्या सह कलाकाराच्या खांद्यावर वाजवीपेक्षा जास्त वेळ राहिल्याने काहीतरी वेगळे होत आहे हे उपस्थितांच्या लक्षात आले. रामलीलेत प्राण तक न्योच्छावर कर दुंगा असे म्हणत असतांनाच अमरेश महाजन यांचे निधन झाले. आता वर लिहिल्याप्रमाणे अमरेश महाजन यांच्या मृत्यूबाबत लिहिणे का महत्त्वाचे वाटले ते पाहू.

     आपल्या भारतीय संस्कृतीत असे म्हटले आहे की मृत्यूच्या क्षणी व्यक्ती जर का नामस्मरणामध्ये किंवा साधन, भजन, भक्ती मध्ये रत असेल किंवा ईश्वर चिंतन करीत असेल तर त्याला मोक्ष मिळतो. म्हणूनच नामस्मरण करण्याबाबत सर्वच संतांनी सत्पुरुषांनी आपल्याला सांगितले आहे. गोंदवलेकर महाराजांनी सुद्धा नामस्मरणाचे महात्म्य सांगितले आहे. पुराणांमध्ये अजामेळाच्या  कथेत सुद्धा अजामेळ हा त्याच्या मृत्यूच्या क्षणी त्याच्या मुलाचे "नारायण" असे नांव घेतो आणि त्याचा मृत्यू होतो. त्याच्या मुलाचे नांव नारायण म्हणजेच ईश्वराचे नांव आणि त्याच्या नामोच्चरणामुळे त्याला मुक्ती मिळते अशी कथा आहे. 

अजमेळा पापराशी तोही नेला देवा वैकुंठासी

असे संत शिरोमणी तुकाराम महाराज यांनी म्हटलेच आहे.

अमरेश महाजन हे रामलीला मध्ये गेल्या अनेक वर्षापासून दशरथ राजाची भूमिका वठवत होते. रामायणात राजा दशरथाचा पुत्र वियोगाने मृत्यू होतो आणि चंबा येथील रामलीलेत दशरथाची भूमिका वठवणाऱ्या अमरेश महाजन यांचा दशरथाची भूमिका करतांनाच मृत्यू झाला यात कुठेतरी साधर्म्य वाटले. दशरथ राजाची भूमिका वठवतानाच काल त्यांचे निधन झाले त्यामुळे अमरेश महाजन यांना सुद्धा मुक्तीच मिळाली.  अमरेश महाजन हे रामलीलेच्या निमित्ताने एकप्रकारे ईश्वरी कार्यात मग्न होते म्हणजेच त्यांचा मृत्यू हा  त्यांना मोक्ष मिळवून देणारा असा आहे. अमरेश महाजन यांच्या अशा मृत्यूमुळे मृत्यू, मुक्ती, नामस्मरण, अजामेळ याचे स्मरण झाले आणि ते वाचकांसमोर मांडावेसे वाटले म्हणून हा लेखन प्रपंच.

Article on PM Modi birthday

 दे जितनी गाली देनी है...

विरोधकांनी केलेल्या कितीही शिवीगाळीमुळे त्यांचा  विकासाचा वारू अडलेला नाही. विरोधकांच्या शिवीगाळीचा त्यांच्यावर काहीही परिणाम झालेला दिसत नाही. 

काल देशाचे लाडके पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांचा 75 वा वाढदिवस झाला. देशभरात नागरिकांनी देशाला एक नवीन वाट दाखवणाऱ्या पंतप्रधानाचा वाढदिवस आपापल्या परीने व मोठ्या उत्साहाने साजरा केला. 2014 मध्ये नरेंद्र मोदी देशाचे पंतप्रधान झाले. संसदेच्या पायरीवर डोके ठेवून संसदेला नमन करून मग प्रवेश करणा-या मोदींना पाहून देश अवाक झाला. लोकशाहीला एवढा सन्मान देणारा पंतप्रधान जनता प्रथमच पाहत होती. पुढे मोदींनी त्यांच्या वेगळ्या शैलीची, नेतृत्वाची प्रचिती देशवासीयांना अनेकदा आणून दिली आहे. मग ते सफाई कामगारांचे पाय धुणे असो, संसदेत संविधानाचा सन्मान करणे असो,  अंदमानात जाऊन सावरकरांच्या कोठडीत जाऊन ध्यानावस्थेत बसणे असो, साफसफाई करणे असो, खाली पडलेला कागद उचलून खिशात ठेवणे असो अशी कित्येक उदाहरणे आहेत. सर्व उदाहरणे कधी लिहिली तर लेखाच्या ऐवजी उदाहरणांची यादी होऊन जाईल एवढे वेगळेपण मोदींनी आपल्या कारकिर्दीत जनतेला दाखवले. मोदींच्या कार्याच्या धडाक्यामुळे आणि भारत देशाला एक प्रबळ सक्षम लोकशाही देश म्हणून उभे करण्यामुळे जगभरात मोदींची प्रतिमा खुप मोठी झाली. जगभरातील लोकप्रिय नेत्यांच्या यादीमध्ये मोदी प्रथम क्रमांकावर आलेले आहे. कित्येक देशात मोदी गेल्यावर तेथील भारतवासीयांनी केलेले उत्स्फूर्त स्वागत समारोह पाहिल्यावर देशातील जनतेला मोठे कौतुक वाटले. आपल्या देशाच्या पंतप्रधानांचा विदेशी नागरिक व NRI एवढा सन्मान करत आहे हे जनता प्रथमच पाहत होती. मुस्लिम राष्ट्रात सुद्धा मोदींचा मोठा सन्मान झाल्याचे आपण बघितले.  मोदींनी दहशतवाद्यांमध्ये सुद्धा आपल्या भारतीय सैन्याची दहशत बसवली. मोदी सत्तेत येण्यापुर्वी आतंकवादी देशातील विविध शहरात घुसून बॉम्बस्फोट किंवा गोळीबार करत असत परंतु मोदींच्या कारकिर्दीत अशी एकही घटना घडली नाही. पुलवामा हल्ल्यानंतर केलेले सर्जिकल स्ट्राइक,  पहेलगाम नंतर राबवलेले ऑपरेशन सिंदूर यामुळे दहशतवाद्यांचे धाबे दणाणलेले आहे. त्यापूर्वीही मोदींनी म्हटलेले "घर मे घुसकर मारेंगे" या वाक्याने तर मोदींची लोकप्रियता खूपच वाढवली. 

     नुकत्याच झालेल्या भारत पाकिस्तान वरून मोदींवर टीका होत आहे हे साहजिकच आहे कारण फाळणीनंतर देशाचा एक नंबरचा शत्रू म्हणून पाकिस्तान ओळखला जातो, जनता आजही फाळणीचे आणि फाळणी नंतर झालेल्या अत्याचाराचे दुःख आजही विसरलेली नाही, त्याचे शल्य भारताला कायम राहणार आहे. पहलगाम हल्ल्यानंतर झालेली भारत पाकिस्तान क्रिकेट मॅच अनेकांना पटली नाही परंतु टीका करणाऱ्यांनी हेही ध्यानात घ्यावे ही मोदींच्या पूर्वी अतिरेकी हल्लेही होत होते आणि भारत-पाक क्रिकेट सामने सुद्धा होत होते, अतिरेकी हल्ल्यांना प्रतिउत्तर सुद्धा दिले जात नव्हते आणि पाकिस्तान सोबत शांततेच्या हवेतील गप्पा आणि लांगुलचालन हे पण सुरू होते. मोदींच्या कारकिर्दीत मॅच जरी झाली असली तरी पाकिस्तानला जबरदस्त उत्तर पण दिले जात आहे हे जनता पाहतच आहे. भारताने दिलेल्या या प्रत्युत्तरामुळे आधीच कोलमडलेला पाकिस्तान आणखीनच थंडागार झाला आहे. एवढेच काय तर पाकिस्तानच्या मीडियामध्ये सुद्धा नरेंद्र मोदींचे झालेले कौतुक जनतेने पाहिले आहे. नुकतेच नेपाळमध्ये gen z ने केलेल्या आंदोलनाच्या वेळी सुद्धा नेपाळी जनतेने मोदींसारखा पंतप्रधान व्हावा अशी मागणी केलेली जगाने पाहिली. 

      मोदींना मिळालेल्या लोकप्रियतेमुळे आणि त्यांनी देशाला दाखवलेल्या नवीन वाटेमुळे विरोधकांचा प्रचंड जळफळाट झालेला गतकाळात आपण बघितला आहे. या जळफळाटातून त्यांनी मोदींना वाटेल त्या शिव्या कित्येकदा दिल्या आहेत. मोदींना मौत का सौदागर म्हणणे, त्यांचा बाप काढणे, चहाच्या व्यवसायावरून कमी लेखणे, पत्नी सोबत राहत नाही म्हणून टीका करणे, आणि नुकतेच त्यांच्या आई बाबतचा AI व्हिडिओ काढणे अशी मोदींना शिव्या शाप देण्याची अजूनही कित्येक उदाहरणे घडली आहेत. मोदींनी त्याबाबत कधीही ब्र सुद्धा काढला नाही. नुकतेच आसाम मध्ये त्यांनी विधान केले की मी शिवभक्त आहे सगळे विष पचवून टाकले. त्यामुळे तर विरोधकांचा जास्तच जळफळाट झाला आहे, होतो आहे. 

     यंदा अनेक व्यक्ती तसेच संघटना यांचे महोत्सवी वर्ष आहे. अहिल्याबाई होळकर 300 वी जयंती वर्ष, उमाजी नाईक यांची 234 वी जयंती, देश साजरे करीत आहे. तसेच ज्या संघाच्या मुशीतून मोदी सारखे नेतृत्व तयार झाले तो राष्ट्रीय स्वयंसेवक संघ आपल्या स्थापनेची 100 वर्षे पूर्ण करीत आहे. देशाच्या अमृत महोत्सवी वर्षासोबतच मोदींनी सुद्धा अमृत महोत्सवी वर्षात पदार्पण केले आहे. या सर्वांसोबतच भारतीय चित्रपट सृष्टीचा इतिहासात मैलाचा दगड ठरलेला, लोकप्रियतेचे अनेक उच्चांक मोडणारा, अनेक नेत्यांना सुद्धा आवडणारा शोले या चित्रपटाने सुद्धा पन्नास वर्षे पूर्ण केली आहे. 

     शोले चित्रपटात गब्बर सिंग जेंव्हा ठाकूरला पकडतो तेंव्हा ठाकूर त्याला अनेक शिव्या देतो. तेव्हा गब्बरच्या तोंडी एक वाक्य आहे, "दे जितनी गाली देता है". या सिनेमात गब्बर सिंग खलनायक होता परंतु मोदी तर देशाचे खरे नायक आहे. विरोधकांनी केलेल्या कितीही शिवीगाळीमुळे त्यांचा  विकासाचा वारू अडलेला नाही. विरोधकांच्या शिवीगाळीचा त्यांच्यावर काहीही परिणाम झालेला दिसत नाही. त्यामुळे "दे जितनी गाली देता है, मै हर जहर निगल डालूंगा" असाच संदेश ते विरोधकांना देत आहे.

Article about developing khamgaon

 दिल गार्डन गार्डन हो गया

खामगांवकरांचे हृदय बहरून येऊन त्यांची मनस्थिती दिल गार्डन गार्डन हो गया सारखी का झाली आहे ते या लेखात वाचा.

90 च्या दशकामध्ये गुलशन ग्रोवर हा खलनायक म्हणून प्रसिद्ध होता. वेगवेगळ्या सिनेमांमध्ये वेगवेगळ्या वेशभूषेत दिसणे ही गुलशन ग्रोवरची खासियत असे शिवाय त्याची आणखी एक खासियत म्हणजे त्याच्या सिनेमांमध्ये त्याच्या तोंडी एक विशिष्ट असा डायलॉग वारंवार दिलेला असे. जसे "गन्ना चुसके" , "गई भैंस पानीमे" , "बॅड मॅन" असे संवाद त्याच्या मुखी दिलेले असत.  प्रत्येक संवादामध्ये ठराविक अंतराने असे डायलॉग पालुपदासारखे तो पुन्हा पुन्हा म्हणतांना सिनेमात दिसत असे.  यातलाच एक डायलॉग म्हणजे 'दिल गार्डन गार्डन हो गया'. कुठल्यातरी एका सिनेमामध्ये त्याच्या तोंडी दिल गार्डन गार्डन हो गया असा संवाद होता त्याचा हा संवाद पुढे एवढा लोकप्रिय झाला की दिल गार्डन गार्डन हो गया असे एक गाणे सुद्धा कुण्या गीतकाराने लिहिले होते. 

      आता हे दिल गार्डन गार्डन हो गया आणि गुलशन ग्रोवर पुराण आज का बरं बुवा ? असा प्रश्न वाचकांना पडला असेल. या संवादाची आठवण होण्याचे कारण म्हणजे खामगांव शहरांमध्ये मा. ना. आकाश फुंडकर यांच्या कारकिर्दीमध्ये व नेतृत्वाखाली नगरपरिषदेने अनेक नवीन बागा निर्माण केल्या तसेच जुन्या बगीच्यांना नवीन स्वरूप दिले. सावरकर उद्यान , छकुली उद्यान यांसारखी इतरही अनेक नवीन उद्याने खामगांव शहरात निर्माण केली याशिवाय भारतरत्न राजीव गांधी उद्यान अर्थात टॉवर गार्डन याचे आणि शहराच्या मध्यवर्ती ठिकाणी असलेले नटराज गार्डन या जुन्या उद्यानांचे नूतनीकरण केले गेले. या उद्यानांमुळे खामगांव शहराला कसा ' फ्रेश लुक ' आला आहे. तसे तर या नवीन आणि नूतनीकरण झालेल्या उद्यानांबाबत समाज माध्यमांवर अनेक व्हिडिओ पूर्वीच प्रसिद्ध झाले आहेत. नवीन निर्माण केलेली उद्याने चांगली तर आहेच परंतु टॉवर गार्डन आणि नटराज गार्डन यांची अवस्था फार खराब झाली होती नटराज गार्डन पेक्षाही टॉवर गार्डन अधिकच खराब झाले होते त्या उद्यानाकडे पाहवले सुद्धा जात नव्हते इतकी त्याची दुर्दशा झाली होती परंतु ऑगस्ट 2025 मध्ये या दोन्ही उद्यानांचे लोकार्पण झाले आणि खामगांवकर नागरिकांना एक सुखद धक्का मिळाला. आज जर का आपण टॉवर गार्डन आणि नटराज गार्डन मध्ये गेलो तर आपल्याला अतिशय आल्हाददायक, नयनरम्य शहराच्या मध्यवर्ती ठिकाणी असूनही प्राणवायूने परिपूर्ण असे वातावरण मिळते. शिवाय जागोजागी योग्य ती शिल्पे, भिंतींवरती सुंदर चित्रे, व्यायामासाठी जागा आणि साधने, फिरण्यासाठी जागा आणि साधने, लहान मुलांसाठी खेळणी, समाजाला, कुटुंबाला ज्यांच्या मार्गदर्शनाची, सल्ल्याची नेहमीच गरज असते अशा ज्येष्ठ  नागरिकांना बसण्यासाठी बाक, लॉन इत्यादी अनेक सुविधा या दोन्ही गार्डनमध्ये उपलब्ध करून दिल्या आहेत त्यामुळे आता सकाळी फिरणाऱ्यांची गर्दी आपल्याला या उद्यानांमध्ये दिसून येते. नटराज गार्डनच्या दुरावस्थेमुळे येथील भव्य नटराजाची मुर्ती सुद्धा उदास वाटत होती परंतु आज या नटराजाची मुद्रा कशी छान फुललेली दिसून येत आहे. त्याच्या समोरील पूर्वी जे छोटे कमळाचे टाके होते ते आता मोठे केले आहे. ही उद्याने रात्री सुद्धा खुप सुंदर दिसतात. जनुना तलावाच्या प्रवेशद्वाराप्रमाणे नटराज गार्डनचे प्रवेशद्वार जुन्या काळात बनवलेले आहे.  नूतनीकरण करतांना त्याच्या मूळ स्वरूपात काही बदल  न करता याच दरवाजाला पुनश्च चांगले स्वरूप देण्यात आले हे फार चांगले झाले कारण या प्रवेशद्वारावरील मुर्त्या या स्थानिक राष्ट्रीय शाळेतील कलाकारांनी बनवलेल्या होत्या आणि त्या आजही खूपच सुंदर दिसतात म्हणून त्या तशाच राहू देणे गरजेचे होते आणि त्या तशाच राहू दिल्यामुळे व त्यांना रंग दिल्यामुळे नटराज गार्डनचे प्रवेशद्वार आता अधिक आकर्षक दिसते. रात्रीची रोषणाई सुद्धा बघणाऱ्याला सुखद अनुभव देते.

रात्रीच्या वेळेचे नटराज गार्डन

   मध्यंतरी खामगांवला उद्याने असूनही नसल्यासारखीच होती. खामगांवकरांचा एकमेव पिकनिक स्पॉट जनुना तलाव याची सुद्धा अवस्था चांगली नव्हती. त्यामुळे खामगांवात येणाऱ्या पाहुण्यांना कुठे घेऊन जाण्यासाठी चांगले ठिकाणास नव्हते आणि खामगांवकरांना मोकळा श्वास घेता येईल असे सुद्धा कोणतेही ठिकाण खामगाव मध्ये नव्हते. सर्वत्र गर्दी आणि अतिक्रमणांचा सुळसुळाट झाला होता परंतु आज मात्र नवीन निर्माण झालेल्या उद्यानांमुळे आणि जुन्या नूतनीकरण केलेल्या उद्यानांमुळे खामगांवकर नागरिकांना मोकळी जागा उपलब्ध झाली आहे. उद्याने म्हणजे शहराची फुफ्फुसे असतात. गतकाळात खामगांव  मतदारसंघाचे तरुण नेतृत्व मा. ना. आकाशभाऊ फुंडकर, खामगांव नगरपरिषद सीओ प्रशांत शेळके, यांनी खामगांव शहराचा कायापालट करण्याचा निश्चयच घेतलेला दिसतो. त्यामुळे अनेक चांगल्या गोष्टी खामगांवात होतांना दिसत आहे. यशवंत टॉवरवर बसवलेल्या घड्याळामुळे सुद्धा खामगांवकरांना मोठा आनंद झालेला आपण पाहिला, रस्ते सुद्धा चांगले होत आहेत. एक पाण्याची समस्या तेवढी दूर होणे आवश्यक आहे. ती सुद्धा लवकरच मार्गी काढण्यात येईल असे काही वरिष्ठ नेत्यांनी सांगितले आहे त्यामुळे तोही प्रश्न लवकरात संपुष्टात येईल अशी चिन्हे आहेत. 

 आज खामगांवकरांना घरी आलेल्या पाहुण्यांना दाखवण्यासाठी खामगांवतील अनेक गार्डन उपलब्ध आहे.  अशी गार्डन निर्माण झाल्यामुळे आणि एकूणच चांगले बदल होत असलेले बघतांना खामगांवकरांचे हृदय बगीच्या प्रमाणे बहरून येऊन त्यांची मनस्थिती दिल गार्डन गार्डन हो गया याप्रमाणे झाली आहे असे म्हणण्यास हरकत नाही.

Article about Khamgaon ganpati festival

 आठवणी खामगांवच्या गणेशोत्सवाच्या 

आम्ही लहान असतांना माझे वडील आमच्या कुटुंबाला सायकल रिक्षा करून देत, ॲटो तर तेंव्हा तुरळकच होते. त्या रिक्षावाल्याचे नाव पठाण असे होते हा पठाण नामक मुस्लिम गृहस्थ मोजकंच बोलत असे. माझ्या वडीलांचा त्याच्यावर खूप विश्वास होता आणि आम्हाला गणपती बघण्यास कितीही उशीर झाला तरी तो काहीही चिडचिड करीत नसे.

काल मुलाने गणपती बघायला घेऊन चला म्हणून हट्ट केला आणि म्हणून त्याला घेऊन गणपती पाहण्यास गेलो. त्याला विविध गणेश मंडळांचे गणपती दाखवतांना विशेषत: वंदेमातरम मंडळाचा  रामायणातील लंका दहनाच्या प्रसंगाचा देखावा पाहतांना खामगावात पूर्वी होत असलेल्या  देखाव्यांच्या आणि येथील गणपती मंदिरांच्या अनेक स्मृती जागृत झाल्या. आम्ही गणपती पाहण्यास  राष्ट्रीय गणेश मंडळापासून सुरुवात केली. राष्ट्रीय गणेश उत्सव मंडळाची स्थापना लोकमान्य टिळकांच्या हातून झालेली आहे. खामगांव शहर हे बुलढाणा जिल्ह्यातील एक जुने आणि मोठे शहर असल्याने राष्ट्रीय शाळेच्या स्थापनेनंतर खामगांवला अनेक थोर पुरुषांनी भेटी दिलेल्या आहे. तसेच खामगांवला अनेक वर्षापासून गणेशोत्सव हा मोठ्या उत्साहाने साजरा केला जातो. राष्ट्रीय गणेशोत्सव मंडळ, तानाजी गणेशोत्सव मंडळ, रामदल ही गणेश मंडळे अनेक वर्षापासून सार्वजनिक गणेशोत्सव साजरा करीत आहेत. सामाजिक संदेश देणारे तसेच धार्मिक उद्बोधन करणारे मोठमोठे देखावे, सामाजिक उपक्रम ही खामगांवच्या गणेशोत्सव मंडळांची वैशिष्ट्ये. वरील गणेश मंडळानंतर वंदेमातरम, राणा, जय संतोषी मां, चंदनशेष, त्रिशूल, नेताजी, हनुमान, एकता, आत्मशक्ती अशी अनेक सार्वजनिक गणेशोत्सव मंडळे खामगांवात स्थापित झाली. गणेशोत्सव म्हटला की सर्वत्र आनंद आणि उत्साहाचे वातावरण असते त्याचप्रमाणे खामगांव शहरात सुद्धा गणपतीचे आगमन मोठ्या थाटात होते आणि त्याच्या आगमनाची प्रतीक्षा सर्व लोक करत असतात. खामगांव शहरात लाकडी गणपती हा मानाचा गणपती म्हणून मिरवणुकीमध्ये अग्रस्थानी असतो. खामगांव शहरातील गणेशोत्सवाचा तसा भला मोठा इतिहास आहे. तसेच या उत्सवामध्ये सामाजिक सलोखा, शांतता चांगल्या पद्धतीने जपल्या गेल्याची अनेक उदाहरणे सुद्धा आहेत. राष्ट्रीय गणेशोत्सव मंडळाचे माजी अध्यक्ष श्री जगदीशजी जोशी यांनी आठवण सांगितली की, या गणेश मंडळाचे श्री तय्यबजी नामक एक मुस्लिम अध्यक्ष सुद्धा होऊन गेले आहे. अशी खामगावच्या गणेशोत्सवाची अनेक वैशिष्ट्ये आहेत. 1980 च्या दशकात आम्ही लहान असतांना चंदनशेष गणेशोत्सव मंडळ हे आमच्या घराजवळच असल्याने आम्ही तेथील गणपती आवर्जून व अनेकदा बघत असू. हे गणेश मंडळ जेंव्हा गणेश स्थापनेच्या काही दिवस आधीपासून देखावे बनवण्याचे कार्य करीत असे तेंव्हा आम्ही पडदा बाजूला करून ते काम बघत असू. चंदनशेष मंडळाने केलेले साक्षरतेवर आधारीत गणपती उंदरांना शिकवत असल्याचा देखावा, हनुमान राक्षसिणीच्या तोंडात जाऊन कसा चटकन बाहेर येतो हे दाखवणारा देखावा, उंदरांचा देखावा, नवनाथांचा देखावा असे अनेक देखावे आजही स्मरणात आहे. या मंडळाचे तत्कालीन तरुण कार्यकर्ते तेंव्हापासून परिचित झाले. टिळक पुतळ्याजवळ मधु ऑटो जवळ दरवर्षी भूतांचा देखावा असलेला एक गणपती बसत असे. आमच्या घराजवळ आझाद गणेश मंडळ म्हणून एक गणेश मंडळ 80 च्या दशकात सुरू झाले होते तसेच पुरवार गल्लीत सुद्धा एक गणेश मंडळ होते. पुरवार गल्लीतील गणेश मंडळानी एकदा सुपारीचा गणपती बनवला होता तसेच पाण्यावर तरंगणाऱ्या दगडाचा देखावा सादर केला होता. ही गणेश मंडळे नंतर बंद झाली. अशा खामगांवच्या गणेश मंडळाच्या कित्येक आठवणी आजही आहेत काही कटू आठवणी सुद्धा आहेत परंतु त्यांचा उल्लेख न केलेलाच बरा. गणेश विसर्जन मिरवणुकीमध्ये एक पागोट्या नामक व्यक्ती दरवर्षी वेगळीच लक्षवेधक अशी वेशभूषा करून सर्वत्र फिरत असे. या पागोट्या व्यक्तीचे खरे नांव मला आजरोजी पर्यंत कळले नाही. आम्ही लहान असतांना माझे वडील आमच्या कुटुंबाला सायकल रिक्षा करून देत, ॲटो तर तेंव्हा तुरळकच होते. त्या रिक्षावाल्याचे नाव पठाण असे होते हा पठाण नामक मुस्लिम गृहस्थ मोजकंच बोलत असे. माझ्या वडीलांचा त्याच्यावर खूप विश्वास होता आणि आम्हाला गणपती बघण्यास कितीही उशीर झाला तरी तो काहीही चिडचिड करीत नसे. पठाण आता हयात आहे की नाही कुणास ठाऊक. खामगांवचा गणेशोत्सव हा राज्यभर प्रसिद्ध आहे. येथील राणा गणेश मंडळाने खामगांवचा राजा नामक गणपतीची स्थापना केलेली आहे. खामगांव हे चांदीची बाजारपेठ असल्यामुळे  या गणपतीच्या अंगावर चांदीची विविध आभूषणे आहे.  ज्याप्रमाणे इथे लाकडी गणपतीचे मंदिर आहे तसेच शिवाजी वेसकडे जातांना सुटाळपुरा भागात सुद्धा एक अत्यंत प्राचीन असे गणपती मंदिर आहे, सितला माता मंदिरात सुद्धा अनेक वर्षापासून स्थापित  केलेला गणपती आहे. बहुतांश खामगांवकरांना माहीत नसलेले गणपती मंदिर म्हणजे गर्गे यांचे मंदिर. गर्गे यांच्या घरातच त्यांच्या पूर्वजांनी स्थापन केलेला गणपती आहे, हे मंदिर म्हणजे एक घरच आहे आणि या घराच्या दिवाणखान्यात आपल्याला गणेश मूर्ती दिसते. या मंदिरात सुद्धा खूप प्रसन्न वाटते मूर्ती सुद्धा आकर्षक आहे. गणेश उत्सवाबरोबरच खामगांवातील ही गणपती मंदिरे सुद्धा प्रसिद्ध आहेत. अशा खामगांवच्या गणेशोत्सवाच्या आठवणी काल ताज्या झाल्या. यंदा खामगांवात गणपती हा विविध रूपांमध्ये दिसला. तानाजी व्यायाम मंडळाचा धनगराच्या वेषातील गणपती बर्डे प्लॉटमधील गजानन महाराजांच्या वेषातील गणपती तसेच अमरलक्ष्मी मंडळाचा शिवाजी महाराजांच्या वेषातील गणपती बघायला मिळाला. सर्व मूर्ती उत्कृष्ट होत्या परंतु आगामी काळात पूर्वीसारखेच देखावे सुद्धा या मंडळांनी करावे असे वाटते. देखाव्यातून सामाजिक उद्बोधन होते, बालगोपालांना  धार्मिक देखाव्यातून आपल्या धर्माची माहिती मिळते त्यामुळे देखावे हे असायला  पाहिजे. अशाप्रकारे गणेशोत्सव बघून आम्ही घरी परतलो. आजही गणेशोत्सवात गणपती बघायला जातांना तोच उत्साह कायम आहे आणि खामगांवच्या गणेशोत्सवाच्या आठवणी सुद्धा कायम आहेत.

Article about lakadi ganpati khamgaon

बिन डोर खिचा जाता हुं....

 तत्कालीन काळा प्रमाणे "मंदिर लयी साधंसुध" असं हे  गणपती मंदिर होत व हा गणपती होता.  पण आता मात्र हे मंदिर खूपच सुंदर, लक्षवेधक, प्रसन्न वाटेल असे झाले आहे...

तसे पाहिले तर आज शाळेत पोहोचण्यास थोडा उशीर होत होता. परंतु गेल्या दोन-तीन दिवसापासून एका ठिकाणी जाण्याची सतत इच्छा मनात येत होती.  म्हटले आज या ठिकाणी जाण्याची इच्छा पूर्ण करूनच घ्यावी. टेलिपॅथी म्हणून एक प्रकार असतो तसे झाले की काय कोण जाणे कदाचित ते ठिकाण सुद्धा मला खुणवत होते. म्हणून मी त्या ठिकाणी पोहचलो आणि त्या ठिकाणाचे बदललेले स्वरूप पाहून मला अत्यानंद झाला. ते ठिकाण म्हणजे खामगावचे लाकडी गणपती देवस्थान. बुद्धीची देवता गणपतीबद्दल बालपणापासून जसे सर्वांना असते तसेच प्रेम, भक्ती, आकर्षण मला सुद्धा आहे. त्यामुळेच लाकडी गणपतीबद्दल सुद्धा तशाच भावना आहे. कदाचित त्याचे कारण माझे आजोबा आणि वडील हे असावेत. माझे आजोबा वैद्य दत्तात्रय उपाख्य नानासाहेब वरणगांवकर गणपतीचे निस्सिम भक्त होते तसेच लाकडी गणपतीच्या  प्रथम संचालक मंडळात सुद्धा ते होते आणि माझे वडील या मंडळाचे कार्यकर्ते होते. गणपतीच्या मिरवणुकीमध्ये लाकडी गणपतीच्या समोर पुर्वी मोठा नगारा असे तो नगारा माझे वडील आणि त्यांचे मित्र वाजवत असत. आजच्या डीजेच्या बेसूर आणि कर्णकर्कश्श आवाजाच्या ऐवजी तत्कालीन नगाऱ्याचा आणि लेझीमचा आवाज भक्तांना किती कर्णप्रिय आणि भक्तीभाव पुर्ण वाटत असेल नाही का ? आजोबांचे आणि वडिलांचे लाकडी गणपती मंदिर, मिरणूक यांत असलेल्या योगदानामुळेच कदाचित लाकडी गणपतीबद्दल मला वरील भावना असाव्यात असेही असू शकते कारण गणपती तर सर्वत्र सारखाच किंवा एकच असतो. लाकडी गणपतीच्या मंदिराचा जिर्णोद्धार होतो आहे हे काही महिन्यांपूर्वीच कळले होते त्यामुळे अरुंद गल्ल्यांमध्ये असलेल्या लाकडी गणपतीच्या अरुंद आणि जीव घुसमटणाऱ्या मंदिराचे नवीन स्वरूप कसे असेल हे बघण्यासाठी माझी बऱ्याच दिवसापासूनची उत्कंठा होती. आज ती उत्कंठा पूर्णत्वास गेली आणि मला ते नवीन मंदिर बघून खूप आनंद झाला लाकडी गणपती मंदिराचा सभामंडप आता चांगलाच रुंद झाला आहे शिवाय इतरही अनेक गोष्टी जसे दरवाजा कोरीव काम, गाभारा लाकडी गणपतीचे संपूर्ण मंदिरच अतिशय सुंदर झाले आहे. माझ्याच प्रमाणे खामगांवकरांचे श्रद्धास्थान असलेल्या मानाच्या गणपतीबद्दल खामगांवचे नागरिक तसेच खामगांव सोडून गेलेले नागरिक यांनासुद्धा अतिशय आकर्षण भक्ती आणि प्रेम आहे. कारण आजही जेव्हा समाज माध्यमांवर खामगांवचे नागरिक लाकडी गणपतीचे फोटो, व्हिडिओ, रील टाकतात तेव्हा त्यांना प्रचंड प्रतिसाद येतांना आपल्याला दिसतो. लाकडी गणपतीची स्थापना शंभरहून अधिक वर्षांपूर्वी झालेली आहे असे ज्येष्ठ मंडळींकडून ऐकलेले आहे. याबाबत मागेही एका लेखात मी लिहिले आहे की, हा लाकडी गणपती तत्कालीन बोर्डी नदीच्या पुरामध्ये वाहून आला आणि भुसाऱ्याजवळच्या पुलामध्ये अडकला तेव्हा अय्याची कोठी या वेटाळातील  गंगाधरराव पिवळटकर, नानासाहेब वरणगांवकर, गिरजापुरे, त्र्यंबकलाल पुरवार, एकनाथ जयराम, भिकाजी निंबाजी यांनी मिळून या गणपतीला अय्याच्या कोटीतील सद्य ठिकाणी स्थापित केले. असे काहींचे म्हणणे आहे. तर काही लोक असेही म्हणतात की, अय्याची कोठी  या भागामध्ये अय्या लोक म्हणजेच आचारी लोक राहत असत आणि स्वयंपाक करण्यासाठी त्यांना मोठ्या प्रमाणावर लाकडे लागत असत. याच लाकडांमध्ये काही विशिष्ट आकारांची लाकडे बघून तत्कालीन काही कलाप्रेमींना त्यातून गणपती बनू शकतो असे वाटले आणि त्यांनी त्या लाकडांचा गणपती बनवला असेही काही जुने नागरिक म्हणतात. कथा कोणतीही असो परंतु या लाकडी गणपतीवर खामगावकरांची श्रद्धा मात्र अगाध आहे. 1956 च्या एका कटू प्रसंगात या लाकडी गणपतीला समाजकंटकांकडून दुखापत सुद्धा झाली होती असेही काही नागरिक सांगतात. त्यावेळी खामगांवकर दुखावले होते. तत्कालीन काळा प्रमाणे "मंदिर लयी साधंसुध" असं हे लाकडी गणपती मंदिर होत व हा गणपती होता. 

पुढे मात्र हा काष्ठ रूपातील गणरायास खामगांव शहर हे चांदीची मोठी  बाजारपेठ असल्यामुळे काही धनाढ्य लोकांनी चांदीच्या दागिन्यांनी सजवले. त्या साजानंतर हा लंबोदर अधिकच आकर्षित दिसू लागला. पुर्वी अनंत चतुर्दशीच्या दिवशी बैलगाडीवर या गणपतीची मिरवणूक निघत असे. परंतु आता काही अंतरापर्यंतच बैल असतात आणि नंतर मात्र ट्रॅक्टरवर या गणपतीला नेले जाते. असा बदल गत दोन वर्षापासून झाला आहे. सुरज अग्रवाल, भेरडे, चंद्रशेखर पुरोहित तसेच इतर सर्व संचालक मंडळ सुद्धा या  मंदिराची चांगली देखरेख व कारभार करीत आहे असे दिसून येते. मी काही कधी देवाला नवस करत नाही परंतु अनेकांच्या नवसाची पूर्ती या लाकडी गणपतीने केली आहे असे अनेक नागरिक सांगतात. खामगांवातून बाहेर गेलेले नागरिक खामगांवला आले की हमखास लाकडी गणपतीच्या दर्शनाला जातात. लाकडी गणपती म्हणजे खामगावचे असे दैवत आहे की सर्वांनाच त्याच्या दर्शनासाठी जावेसे वाटते. सर्वानाच त्याची ओढ असते आणि म्हणूनच "बिन डोर खिंचा जाता हुं..." अशी भक्तांची अवस्था होऊन श्रद्धेमुळे अनेकदा अनेकांची पावले न कळत या मंदिराकडे खेचली जातात.  

Article about DJ and Shravan Somwar kavad Yatra

 डीजेच्या गोंगाटात लुप्त झाले "हर बोलाsss..... हर महादेवsss"

आपण जर शंकराचे कोणतेही चित्र डोळ्यासमोर आणले तर  एकांतात, कैलास पर्वतावर ध्यानात बसलेला देवांचा देव महादेव हेच चित्र आपल्याला आठवते. या चित्रावरून बोधित होते की भगवान शंकराला शांतता प्रिय आहे, कोलाहलापासून दूर राहणे त्यांना आवडते. अशा शांतताप्रिय निळकंठाच्या कावडयात्रेत हल्ली मात्र मोठ्या प्रमाणात डीजेचा गोंगाट वाढलेला आहे. असा गोंधळ भगवान सदाशिवाला आवडेल का ? 

यंदाचा श्रावणातल्या शेवटच्या सोमवारी प्रकृती ठीक नसल्याने मी घरीच होतो. दुपारनंतर डीजेचा भला मोठा आवाज कानावर आदळू लागला. तो आवाज  कावडयात्रेतील डीजेचा आहे याचे स्मरण सौ. ने करून दिले. मी घरीच असल्यामुळे माझे मन भूतकाळात गेले. मला पुर्वीच्या कावड यात्रांचे  स्मरण झाले.

साधारणतः 35 ते 40 वर्षांपूर्वीचे ते दिवस असतील श्रावणात आई घरीच महादेवाला "शिवा शिवा महादेवा माझी मुठ ईश्वरा देवा..." असे पुटपुटत शिवमुठ वाहायची. सकाळी सकाळी बेsssलपुडाsss अशी आरोळी गल्ली गल्लीत धूमू लागे. पुर्वी मोजक्याच असलेल्या परंतू प्राचीन अशा महादेव मंदिरात लोक आपापला भाव घेऊन दर्शनाला जात, एक लोटा जल चे स्तोम हे आताआताचे. श्रावणात शंकराच्या पूजेचे महात्म्य असते हे बालवयात कळायला लागले. सकाळी शाळा किंवा शिकवणीस जातांना कधी एखाद-दोन तर कधी चार-पाचच्या घोळक्यात खांद्यावरील बांबूला छोटे पितळी तांबे किंवा तांब्याचे भांडे बांधून गावात येणारे युवक दिसत. ते दिसण्यापुर्वीच त्यांची "हर बोलाsss हर महादेवsss" अशी महादेवाला भक्ती भावाने घातलेली साद लांबूनच ऐकू येऊ लागायची. हे युवक पादचाऱ्यांचे लक्ष वेधून घेत असत. हे कावडधारी युवक नदीचे पवित्र जल आणून गावातील शिव मंदिरात शंकराच्या पिंडीवर अर्पण करतात असे पुढे ज्ञात झाले होते. आता नद्यांचे जल किती निर्मळ, शुद्ध आहे हे महादेवचं जाणे. पण किती साधी-सरळ भक्ती होती पूर्वी. किती शुद्ध भाव होता. पण आता मात्र या शुद्ध भावाचे किंवा भक्तीचे स्वरूप मोठ्या प्रमाणात बदललेले आहे आजच्या कावड यात्रांचे स्वरूप पाहता ती भक्तांची एक "मनी शुद्ध माझ्या असे भाव भोळा" अशी यात्रा आहे की, निव्वळ डीजेच्या कान फाडणा-या, शरीरात कंप निर्माण करणाऱ्या भल्या मोठ्या आवाजाच्या तालावर गोंगाट, कोलाहल करीत जाणारा, सण म्हणजे सुद्धा एन्जॉय समजणारा केवळ एक जत्था आहे असे सामान्यजनांना वाटू लागते.

     हिंदू धर्मामध्ये पूर्वापार अनेक सणसमारंभ, रितीरिवाज चालत आलेले आहेत. हे सणसमारंभ चलीरीती, परंपरा अत्यंत साध्या पद्धतीने पार पाडले जात असत. शंकर भगवान हे पूर्वीपासूनच भोळे म्हणून ओळखले जातात. वनातील कोणतीही पत्री त्यांना वाहिली तरी चालते असेच आपण सर्व लहानपणापासून ऐकत आलेलो आहोत.  कुण्या एका शंकराच्या पुस्तकात एक मनुष्य रात्री जंगलात काही आसरा नसतांना शंकराच्या पिंडीवर पाय देऊन रात्रभर त्या झाडावर बसतो. बसल्या-बसल्या एक-एक पान तोडून खाली टाकतो. ते पान नेमके खालच्या पिंडीवर पडते. पिंडीवर बिल्व पत्राचा आपसूकच अभिषेक होतो व त्यामुळे भगवान शंकर त्याला प्रसन्न होतात अशी एक कथा आहे. या कथेवरून समजते की शंकर इतका भोळा आहे की, त्याच्याच पिंडीवर पाय देऊन चढलेल्या आणि सहज रात्री काही काम नाही म्हणून झाडावरून एक एक पान खाली टाकणा-याचे पान पिंडीवर पडले म्हणून त्याला सुद्धा तो प्रसन्न झाला. परंतु आता मात्र शंकराला बेलच पाहिजे, हे पान नको अन् ते फुल नको असे उगीचच सांगितले जाते. झेंडूचे फुल नको असे नवीन ऐकायला मिळत आहे. पण काही भक्त झेंडूचे हार शंकराच्या पिंडीला घालतात आणि झेंडूचे फुल मात्र नको म्हणतात. हरतालिकेला तर पत्री अर्थात कोणत्याही झाडांची पाने तोडून भोळ्या शंकरास वाहात असतात. तसेच अनेक लोक भक्ती भावाने मंदिरे उभारतात. त्या मंदिरांमुळे एकता स्थापित होणे गरजेचे आहे. परंतु बरेच वेळा दुर्दैवाने तसे न होता वाद होत असल्याचे दिसते. असो ! हा भाग वेगळा परंतु आताशा भक्तीचे अवडंबर होतांना दिसत आहे. भगवंताच्या आराधनेमध्ये भक्तीपेक्षा दिखावाच जास्त दिसून येत आहे. श्रावणात निघणाऱ्या कावडयात्रांमध्ये मोठमोठे, देखावे आणि तत्सम इतर अनेक गोष्टींचे प्रमाण फार फोफावले आहे. सणांमुळे हिंदू समाज एकत्रित येतो, सामाजिक सलोखा, एकोपा वाढतो तसेच अर्थव्यवस्थेला चालना मिळते आणि सामाजिक संघटन निर्माण होते. हे सर्व जरी खरे असले तरी कुठेतरी हे सण समारंभ सुव्यवस्थितपणे इतरांना त्रास न होतील अशा पद्धतीने, नशा विरहित, अमली पदार्थ विरहित पद्धतीने साजरे व्हावे असे वाटते. मोठी मिरवणूक काढण्यास काही हरकत नाही परंतु कर्णकर्कश्श असे डीजे मात्र टाळायलाच हवे. भगवान शंकराचे कुठलेही चित्र आपण बघितले तर आपल्याला एकांतात, कैलास पर्वतावर ध्यानात बसलेले देवांचे देव महादेव हेच चित्र आठवते. या चित्रावरून असे बोधित होते की भगवान शंकराला शांतता प्रिय आहे. कोलाहलापासून त्यांना दूर राहणे आवडते. अशा शांतताप्रिय  निळकंठाच्या कावडयात्रेमध्ये  हल्ली मात्र मोठ्या प्रमाणात गोंगाट  वाढलेला आहे. असा गोंधळ भगवान सदाशिवाला आवडेल का ?  तशी भक्ती शंकराला प्रिय होईल का ? असा प्रश्न साहजिकच पडतो. त्यामुळे यावर तरुणांनी व त्यांना प्रोत्साहित करणाऱ्यांनी अवश्य विचार करावा असे वाटते. परंतु आजकाल हा सर्व विचार केला जात नाही. लोकशाहीमध्ये संख्येला जास्त महत्त्व आहे. त्यामुळे जिथे संख्या आहे तिथे राजकारणी सुद्धा त्या संख्येच्या बाजूने कललेले दिसतात. 35-40 वर्षांपूर्वी अत्यंत कमी संख्येने जाणारे कावडधारी दिसले की मनाला प्रसन्न वाटे. त्यांना पाहून नागरिकांचा भक्ती भाव सुद्धा जागृत होत असे. तसेच त्यांनी दिलेली "हर बोला हर महादेव" ही आरोळी सुद्धा भगवान महेशाचे स्मरण येणाऱ्या जाणाऱ्यांना करून देई. परंतु आता मात्र भल्यामोठ्या कावड यात्रांच्या मधून मार्ग काढत नागरिक कसेबसे जातात, डीजेपासून अंतर राखून किंवा कानात बोटे घालून जातात. त्यांना ना शंकराचे स्मरण होत असावे, ना त्यांच्या मनात भक्तीभाव जागृत होत असावा किंवा प्रसन्नता सुद्धा वाटत नसावी.  

    बऱ्याच वेळाने मला ऐकू येत असलेला डीजेचा आवाज आता थांबला होता. मी मनोमन त्या केदारनाथास, त्या ओंकारेश्वरास नमन केले. मनात प्रश्न आला की, काळाच्या ओघात डीजेच्या कर्णकर्कश्श अशा आवाजात कुठेतरी हरवलेली "हर बोला हर महादेव" ही घोषणा पुन्हा ऐकू येईल का ?.

Article about philanthropy, rockfeller and swami vivekanand

तुमच्या संपत्तीचे विश्वस्त व्हा, मालक नव्हे !

"तू जे धन मिळवलेले आहे ते केवळ तुझे नसून ते इतरांचे भले करण्यासाठी आहे. मनुष्य हा त्याने मिळवलेल्या धनाच्या विश्वस्त असतो मालक नाही" रॉकफेलरला हे ऐकून  संताप आला.

परवाच्या वर्तमानपत्रात एक वृत्त वाचले. वृत्त  कर्नाटकातील होते.  कर्नाटकातील रायचूर येथील 60 वर्षीय भिकारीण रंगम्माने एका मंदिराच्या जिर्णोद्धारासाठी एक लाख त्र्यांशी हजारांचे दान केल्याचे ते वृत्त होते. हे वृत्त वाचून आश्चर्य व कौतुक दोन्ही वाटले. अनेक दानशूर व्यक्तींच्या कथा, नांवे आठवली. आणखी एक किस्सा आठवला तो म्हणजे रॉकफेलर आणि स्वामी विवेकानंदांच्या भेटीचा. 

     भारतात स्वामी विवेकानंद माहीत नसतील असा मनुष्य विरळाच असेल. परंतु स्वामी विवेकानंद म्हटले की एक योगी, अगाध ज्ञानी, योद्धा संन्यासी असे चित्र डोळ्यासमोर येते तसेच त्यांचे अमेरिकेत धर्मसभेसाठी जाणे, ती धर्मसभा जिंकणे आणि हिंदू धर्माचे पताका विश्वभर फडकवणे अशा काही जुजबी गोष्टीच ज्ञात असतात परंतु स्वामीजींच्या अनेक प्रेरणादायी अशा कथा, त्यांच्या जीवनातील प्रसंग आहेत की जे आजही मनुष्याला प्रेरणा देऊन जातात, अंतर्मुख करतात. अमेरिकेत त्यांचे झालेले हाल, त्यांना झालेला त्रास, कोलंबो ते अल्मोडा या भ्रमणातील अनुभव हे आजही काही निवडक, मोजक्याच लोकांना माहीत असावेत. स्वामीजींनी काही लोकांना केलेल्या मार्गदर्शनाच्या त्यांच्या जीवनात बदल घडवून आणण्याच्या सुद्धा काही गोष्टी आहेत, ज्या आजही तितक्याच प्रासंगिक आणि उपयुक्त आहेत. स्वामीजींनी गडगंज संपत्ती असलेल्या रॉकफेलरला केलेल्या अशाच एका मार्गदर्शनाची कथा इथे आज देत आहे. 

      अमेरिकेत असताना स्वामी विवेकानंदांमध्ये अनेक शक्तींचा विकास झाला होता केवळ दुसऱ्यांच्या डोळ्यात पाहून त्यांच्या मनातल्या गतीविधींची ओळख किंवा जाणीव त्यांना होत असे. ज्यांना कोणाला स्वामीजी या गोष्टी सांगत असत ते लोक त्यांचे शिष्य होऊन जात असत. स्वामीजींनी ज्यांचे मन ओळखले होते त्यापैकी एक व्यक्ती होता जॉन डी. रॉकफेलर. हा मनुष्य अमेरिकेतील तत्कालीन स्टॅंडर्ड ऑइलचा संस्थापक होता. आज हीच कंपनी एक्सान मोबाईल नावाने ओळखले जाते. व्यापारातील अनिष्ट कृत्ये आणि एकाधिकारशाही या जोरावर रॉकफेलरने मोठी धनसंपत्ती अर्जित केली होती. रॉकफेलरला पुढे अनेक शारीरिक समस्या निर्माण झाल्या, त्याची प्रकृती खालावत जात होती. त्याला आपला मृत्यू समिप आला आहे असेही वाटू लागले होते. रॉकफेलर यांस मग स्वामी विवेकानंद यांना भेटण्याची प्रेरणा झाली कारण ज्या काही लोकांच्या घरी स्वामीजींनी वास्तव्य केले होते ते रॉकफेलरचे मित्र होते व त्यांनी रॉकफेलरला स्वामीजींच्या योग शक्ती बाबत सांगितले होते. रॉकफेलर स्वामीजींच्या भेटीस आला तेव्हा स्वामीजींनी त्याला त्याच्या जीवनातील अनेक गोष्टी सांगितल्या ज्या केवळ त्यालाच ठाऊक होत्या. त्या गोष्टी ऐकून रॉकफेलर प्रभावित झाला. स्वामीजींनी त्याला म्हटले की, "तू जे धन मिळवलेले आहे ते केवळ तुझे नाही तर ते इतरांचे भले करण्यासाठी आहे. मनुष्य हा त्यानी मिळवलेल्या धनाच्या विश्वस्त असतो मालक नाही" रॉकफेलरला हे ऐकून  संताप आला त्याला प्रथमच कोणी असा उपदेश करत होते. तो तिथून बाहेर पडला. 

     परंतु एक आठवड्याने तो स्वामीजींकडे परत आला आणि एका संस्थेला मोठे दान करीत असल्याचा एक कागद किंवा चेक म्हणा तो स्वामीजींचे पुढे ठेवला आणि म्हणाला आता तुम्हाला संतोष वाटत असेल आता तुम्ही मला धन्यवाद द्या. तेंव्हा स्वामीजी म्हणाले की, "तुम्हीच मला धन्यवाद द्या कारण तुम्ही दान केलेल्या रकमेपेक्षा जास्त समाधान, अनमोल असा मानसिक आनंद तुम्हाला या दानामुळे प्रथमच मिळाले आहे. तुम्ही ज्यांना दान केले त्यांच्यापेक्षा तुमचेच अधिक कल्याण झाले आहे.

     यानंतर रॉकफेलरचे हृदय परिवर्तन झाले पुढे तो एक दानशूर व्यक्ती म्हणून ओळखला जाऊ लागला त्याने पुढील काळात अनेकांना मदतीचा हात दिला. अनेक विश्वविद्यालय, दवाखाने यांना त्यानी मदत केली त्याच्यामध्ये सकारात्मक बदल झाला त्याची प्रकृती सुद्धा सुधारली आणि तो वयाच्या 97 व्या वर्षापर्यंत जगला.

कर्नाटक मध्ये भिकरिणीने केलेल्या दानाच्या बातमीमुळे ही रॉकफेलरची  वरील गोष्ट आज आठवली. भगवद्गीते मध्ये सुद्धा

यज्ञो दानं तपश्चैव न त्याज्यं इतीचापरे ||

यज्ञ, दान आणि तप ही कर्मे मनुष्याने कधीही त्यागू नयेत. बदलत्या जीवनशैलीमुळे यज्ञ आणि तप करणे सामान्य माणसाला कठीण आहे परंतु तो दान करून मात्र मनाचे मोठे समाधान तसेच पुण्य  प्राप्त करू शकतो कारण स्वामीजी म्हणाले होते की "वोही जीते है जो दुसरोके लिये जिते है" त्याचप्रमाणे स्वामीजींनी रॉकफेलरला जसे "तुम्ही तुमच्या संपत्तीचे विश्वस्त आहात मालक नव्हे" हा संदेश समस्त मानवजातीला सुद्धा लागू पडतो.

Artical about behaviour of leaders

लोकप्रतिनिधींना झाले तरी काय ?

गेल्या काही दिवसांमध्ये लोकप्रतिनिधींची अचाट कृत्ये महाराष्ट्रवासीयांना चकित करून सोडत आहेत.  कॅन्टीन कर्मचाऱ्याला मारणे,  कार्यकर्त्यांनी हाणामाऱ्या करणे   ,  बेताल वक्तव्ये करणे, सभागृहात ऑनलाईन रमी खेळण्याचा वादग्रस्त व्हिडिओ व्हायरल होणे, लोकप्रतिनिधींनी पोलीस अधिकाऱ्यांशी योग्य पद्धतीने न बोलणे असे हे प्रकार आहे. 

खरे तर या विषयावर अनेक वेळा लिखाण झालेले आहे परंतु जसे जसे आपण पुढे जात आहोत विकास करीत आहोत तसे असे राजकारण मात्र गढूळ होत चालले आहे. त्यामुळे पुन्हा-पुन्हा त्याच- त्याच विषयावर लिखाण करावे लागते. कर्मचाऱ्यांना मारणे, गलिच्छ भाषा वापरणे असे कित्येक प्रकार लोकप्रतिनिधींकडून होत असतात. पुर्वी महाराष्ट्राचे राजकारण हे देशभरात सुसंस्कृत राजकारण म्हणून ओळखले जात असे महाराष्ट्रात होऊन गेलेले अनेक संतपुरुष तसेच अनेक प्रथित यश नामांकित असे लेखक कवी, नाटककार यामुळे महाराष्ट्र इतर राज्यांमध्ये उठून दिसत होता. महाराष्ट्राची भारतभरात एक वेगळी छाप होती, पण दुर्दैवाने आता मात्र तशी परिस्थिती राहिली नाही. 

     गेल्या काही दिवसांमध्ये लोकप्रतिनिधींची अचाट कृत्ये महाराष्ट्रवासीयांना चकित करून सोडत आहेत. यात खाद्यपदार्थाचा दर्जा चांगला नव्हता म्हणून मंत्रालयातील कॅन्टीन कर्मचाऱ्याला मारणे, विधानभवनातच कार्यकर्त्यांनी हाणामाऱ्या करणे एकमेकांना शिवीगाळ करणे, कृषीमंत्र्यांनी बेताल वक्तव्ये करणे आणि सभागृहात ऑनलाईन रमी खेळण्याचा त्यांचा वादग्रस्त व्हिडिओ व्हायरल होणे, लोकप्रतिनिधींनी पोलीस अधिकाऱ्यांशी योग्य पद्धतीने न बोलणे असे अनेक प्रकार घडले. 

      खाद्यपदार्थाचा दर्जा चांगला नव्हता म्हणून मंत्रालयातील कॅन्टीन कर्मचाऱ्याला मारताना हा सुद्धा विचार केला नाही की आपण कोणत्या अवतारात आहोत आणि काय करत आहोत. तुम्हाला जेवण चांगले मिळाले नाही तर एवढा राग येतो पण तुम्ही राज्य करत असलेल्या राज्यातील जनतेला जेवणासाठी काय मिळते आहे ?, त्यांना जेवण मिळत आहे की नाही ? मिळत असल्यास त्याचा दर्जा चांगला आहे की नाही ? शाळांमध्ये विद्यार्थ्यांना खिचडी चांगल्या दर्जाची मिळते आहे की नाही ? हे याची सुद्धा जाणीव लोकप्रतिनिधींना असली पाहिजे. जनतेला जर पौष्टिक धान्य, दोन्ही वेळचे जेवण मिळत नसेल तर ते कसे मिळेल याच्यावर विचार करायला पाहिजे. परंतु स्वतःला चांगले पदार्थ मिळाले नाही याची भयंकर चीड येते पण जनतेला काही मिळते आहे की नाही ? त्यांना उपाशी झोपावे लागते आहे का? याबद्दल मात्र काहीही काळजी नाही.   

      याचप्रमाणे कार्यकर्त्यांच्या हाणामारीबद्दल सुद्धा म्हणता येईल. कार्यकर्ते हे असे कसे असतात की यांना आपण कुठे आहोत काय करत आहोत याचे सुद्धा भान राहात नाही. यांच्या अंगात एवढा जोर कसा येतो की हे विधान भवन सुद्धा मारामारी करायला धजावतात ? 

     महाराष्ट्रवासियांना सर्वात जास्त आश्चर्य वाटले जेंव्हा मंत्री महोदयांचा सभागृहात ऑनलाइन रमी खेळतांनाचा व्हिडिओ माध्यमांवर झळकू लागला. जनता तुम्हाला कशासाठी निवडून देते तुम्ही तिथे जाऊन काय करता, तुमची योग्य खाते मिळाले नाही म्हणून नाराजी आहे तर म्हणून काय जे खाते मिळाले तेथे चांगले काम करायचे नाही आणि बेताल वक्तव्य करायचे असे असते का ?

त्याचप्रमाणे पोलिसांना कायदा व सूव्यवस्था राखायची असते. त्यामुळे पोलिसांची भाषा ही रफ झालेली असते. कायदा व सुव्यवस्था राखतांना पोलीस मोठ्या आवाजात बोलले तर लोकप्रतिनिधींना ते सहन होत नाही मग हे लोकप्रतिनिधी पोलिसांशी सुद्धा व्यवस्थित बोलत नाही जनतेच्या रक्षणासाठी जे पोलीस आहेत त्यांना सुद्धा हे दटावतात त्याचे सुद्धा व्हिडिओ समोर आले आहे. यावेळी पोलिसांची मानहानी होत असते आणि जनतेच्या नजरेतून पोलिसांचा मान कमी होत असतो.

     अशी ही लोकप्रतिनिधींची वर्तणूक बघून जनसामान्य आश्चर्यचकित झाले आहे. आपण ज्यांना निवडून दिले ते लोक कसे आहेत याची प्रचिती जनतेला येत आहे. सत्ता, खुर्ची मिळाली की मीच सर्वस्व आहे आणि मी काहीही केले तरी चालते असे लोकप्रतिनिधींना वाटता कामा नये. पण नेमके तसेच होते. जनतेने लोकप्रतिनिधींना सत्ता दिली आहे, खुर्ची दिली आहे तेव्हा ती खुर्ची त्यांना हे राज्य सांभाळण्यासाठी दिली आहे, जनतेच्या हिताचे कार्य करण्यासाठी दिली आहे. एकमेकांशी भांडणासाठी, मारामाऱ्यांसाठी, शिवीगाळ करण्यासाठी दिलेली नाही. परंतु याचे भान ठेवतील तर ते लोकप्रतिनिधी कसले ? काल माननीय मुख्यमंत्र्यांनी उपरोक्त कृत्ये केलेल्या सर्व संबंधित मंत्र्यांची आमदारांची कान उघडणी केली असल्याचे वृत्त आले आहे. तसेच उपमुख्यमंत्र्यांनी सुद्धा कृषिमंत्र्यांना दटावले आहे. परंतु असे जरी केले तरी लोकप्रतिनिधींची वागणूक ही पुन्हा जैसे थे अशीच राहते.          त्यामुळे इथे हेच म्हणणे आहे की लोकप्रतिनिधींनी हे सदैव ध्यानात ठेवावे की त्यांना सत्ता जनतेमुळे मिळालेली आहे. जनतेची सेवा करण्यासाठी मिळालेली आहे. त्या अर्थाने ते जनतेचे सेवक आहे. पंतप्रधान मोदी यांनी सुद्धा प्रथमच निवडून आल्यानंतर ते प्रधानसेवक असल्याचे म्हटले होते. तेव्हा देशाच्या पंतप्रधानांचे अनुसरण करून आपण जनतेच्या सेवेसाठी निवडून आलेलो आहोत हे भान लोकप्रतिनिधींना ठेवायला पाहिजे. सत्ता डोक्यात न जाऊ देणे किंवा डोक्यात जाणार नाही हे सदैव ध्यानात ठेवले पाहिजे. 

Article about Khamgaon city.

 मी कात टाकली...

यशवंत टॉवरवरचे घड्याळ

विविध सौंदर्यीकरण, रस्त्याच्या मधोमध दुभाजक आणि त्यावर ट्रिगार्डसह लावलेली झाडे, त्या झाडांची कटाई करीत असलेली माणसे हे न्याहाळत मी पुढे गेलो. बस स्टॅन्डसमोर गेलो असता तिथे कवी ना. धो. महानोर यांनी रचलेले हृदयनाथ मंगेशकर यांनी संगीतबद्ध "मी रात टाकली मी कात टाकली" हे गीत मोठ्या आवाजात सुरू होते. 

पावसाळ्यात रिमझिम पावसात भिजत-भिजत फेरफटका मारणे मला खूप आवडते. अशाच एका निवांत संध्याकाळच्या पावसात    भिजत फिरण्यासाठी म्हणून बाहेर पडलो. घराजवळचेच सुंदर होत असलेले राजीव गांधी उद्यान अर्थात टॉवर गार्डन, पंचायत समितीच्या त्या यशवंत टॉवरवर मा. ना. आकाश फुंडकर यांनी तातडीने निर्देश देऊन बी.डी.ओ. आणि काही लोकप्रतिनिधी यांच्या प्रयत्नांने लागलेले नवीन घड्याळ, महाराणाप्रताप पुतळा त्या समोरचे  सौंदर्यीकरण, रस्त्याच्या मधोमध दुभाजक आणि त्यावर ट्रिगार्डसह लावलेली झाडे, त्या झाडांची कटाई करीत असलेली माणसे हे न्याहाळत पुढे गेलो. बस स्टॅन्डसमोर गेलो असता तिथे कवी ना. धो. महानोर यांनी रचलेले हृदयनाथ मंगेशकर यांनी संगीतबद्ध केलेले लता मंगेशकर यांनी गायलेले "मी रात टाकली मी कात टाकली" हे गीत मोठ्या आवाजात सुरू होते. बस स्टॅन्ड मध्ये बससाठी प्रवेश करण्यासाठी जे गेट आहे त्या गेटच्या अगदी समोर एक सायकल स्टोअर आहे. तिथे अजूनही सायकल भाड्याने मिळते. तुर्तास अतिक्रमण हटवल्यामुळे ते सायकल स्टोअर तिथे  नाही पण त्या सायकल स्टोअरचे मालक नेहमी मोठ्या आवाजात जुनी गीते लावत. गेल्या काही दिवसात माझे त्या रस्त्याने बरेच वेळा येणे जाणे झाले. त्यामुळे तिथे लागलेली जुनी गीते माझ्या कानावर पडत. त्या दिवशी पावसात हे वरील गीत कानावर पडले. मी परत मागे वळलो नगरपरिषद जवळ झालेले भव्य सभागृह आणि त्याच्या समोरचे सौंदर्यीकरण दृष्टीस पडले, रेल्वे स्थानकाचे झालेले नवीन गेट दिसले. पुढे नटराज गार्डन कडून गेलो नटराज गार्डनचा तर कायापालटच झालेला मला दिसला. तसा तर तो कायापालट आधीच दिसला होता पण यावेळी मी निवांत असल्यामुळे तो परिसर चांगल्यारीतीने बघितला. पुर्वीचे, आम्ही लहानपणी पाहिलेले नटराज गार्डन सुद्धा सुंदरच होते पण मध्यंतरीच्या काळात त्याची अवस्था फार वाईट झाली होती. आज खूपच सुंदर, प्रेक्षणीय, झालेले नटराज गार्डन बघीतले. का कोण जाणे पण तेथील भव्य नटराजाच्या चेहऱ्यावरील भाव मला प्रसन्न असल्यासारखे  वाटले. नंतर माझ्या डोळ्यासमोर यापुर्वीच विकसित  झालेले नाना-नानी पार्क, छकुली गार्डन, सावरकर उद्यान ही सुंदर उद्याने आली. नवीन सार्वजनिक प्रसाधन गृहे सुद्धा चांगली बनवली गेली आहेत. ती चांगली ठेवण्याची जबाबदारी आता नागरिकांची आहे. 

     अनेक नव्याने झालेल्या सिमेंटच्या रस्त्यांवरून माझी गाडी जात होती. खामगांवात बरेच चांगले बदल झालेले नागरिक बघत आहे. शासकीय यंत्रणेतून तर बदल होतच आहे परंतु रोटरी, लायन्स यासारख्या सामाजिक संस्था सुद्धा खामगावात चांगले कार्य करत आहे. खामगावातील मिशन ओटू ही संस्था सुद्धा वृक्ष लागवडीसाठी आणि संवर्धनासाठी मोठा पुढाकार घेत आहे शंभो-शंभो गृपने सुद्धा जनुना तलाव परिसरात अनेक वृक्ष लावली आहेत. तरुणाई फाऊंडेशन सुद्धा उत्कृष्ट कार्य करत आहे. मिशन ओटूचे संस्थापक डॉक्टर के. एम. थानवी यांनी तर त्यांच्या गाडीवरच छोटी पाण्याची टाकी लावली आहे. जेव्हा वेळ असेल तेव्हा त्यांनी लावलेल्या झाडांना पाणी टाकण्यासाठी ते ही गाडी घेऊन जातात आणि झाडांना पाणी टाकतात. अशा प्रकारचे त्यांचे हे वृक्ष संवर्धनाचे कार्य अनेकांना प्रेरणा देऊन जात आहे. शासनाच्या माध्यमातून खामगांवात विकास होत आहेच पण वर उल्लेखित सामाजिक संस्था तशाच इतरही काही संस्थांच्या माध्यमातून खामगांव शहर हिरवेगार होत आहे. वृक्षांमुळे शहरातील प्रदूषण सुद्धा आटोक्यात आहे. माझे नोकरी निमित्त इतर शहरात गेलेले मित्र आल्यावर खामगांवची हवा अजूनही शुद्ध असल्याचे सांगतात. सोशल मीडियावर खामगांवच्या द्रोणच्या माध्यमातून  घेतलेल्या अनेक चित्रफिती आलेल्या आहेत त्यात खामगाव खूपच सुंदर दिसते आहे. मध्यंतरी खामगाव शहरातून गेलेल्या नाल्यांचे सुद्धा सौंदर्यीकरण होणार आहे असे ऐकले आहे. ते जर झाले तर खामगांवच्या सौंदर्यात आणखीनच भर पडणार आहे. पण नवीन उद्योग खामगांवात यावे तसेच पाणीपुरवठा सुद्धा नियमित व दैनंदिन असावा याचीही नागरिकांना प्रतीक्षा आहे. पाणीपुरवठा दैनंदिन करण्यामध्ये गत काळात अनेक समस्या आल्या होत्या परंतु आता वाढीव पाणीपुरवठा लवकरच होण्याची चिन्हे दिसत आहे. 

खामगांव शहराच्या सौंदर्यात भर टाकणारे अनेक बदल बघत बघत एव्हाना मी पुनश्च माझ्या घराकडे जात होतो. यशवंत टॉवर आले  पुन्हा त्या टॉवरवरच्या घड्याळाने माझी नजर खेचली आणि थोड्या वेळापूर्वी ऐकलेले "मी रात टाकली, मी कात टाकली" हे गीत मला आठवू लागले. शहरात होत असलेल्या अनेक बदल बघून खामगाव शहराने सुद्धा आता कात टाकली असा विचार माझ्या मनात आला आणि देहाने मी मानसिक आनंदाने भिजलेला मी घरी पोहचलो.

Article about my lt. aunty

 वोही जीते है जो दुसरो के लिए जीते है |

मनुष्य आयुष्यभर जे काही जमा करतो ते सोबत घेऊन जात नाही पण पुण्यकर्म मात्र सोबत घेऊन जात असतो. आयुष्यभर इतरांसाठी घेतलेले कष्ट आणि धार्मिक कार्यासाठी दिलेल्या देणग्या यामुळे मामींना निश्चितच सद्गती मिळाली असेल. 

बालपणी थोडे फार कळायला लागल्यावर "मामाच्या गावाला जाऊ या" हे वाचता / म्हणता येऊ लागले. मग कधीतरी आईसोबत मामाच्या गावाला जळगांवला मी गेलो असेल. त्या आठवणी तर आता खूपच धूसर झाल्या आहेत. मात्र त्या काळात नवी पेठ जळगांव खांदेश येथील रत्नपारखी चाळीतील तिस-या मजल्यावरील दोन खोल्यांचे प्रवेश करतांनाच स्वयंपाकघर असलेले, जाळीचा दरवाजा असलेले मागे गॅलरी असलेले छोटेखानी घर, विहीर स्पष्टपणे स्मरणात आहे, विहिरीतून रोज पाणी ओढून भरावे लागे. याच सोबत स्मरणात आहे त्या स्वयंपाकघरात आणि पुढे स्वत:च्या घरात नेहमी सर्वांसाठी कष्टत, झटत आलेल्या आमच्या मामी, प्रवरा मामी म्हणजेच प्रवरा प्रभाकर नाईक. कष्ट आणि मामी हे जणू समीकरणच होते पण इतके कष्ट करूनही ना कधी तक्रारीचा सूर आणि ना कधी उदासवाणा चहेरा. मामींना मी नेहमी हसतमुखच पाहिले. चार जुलै रोजी मामींच्या दु:खद निधनाची वार्ता आल्यावर मामींबाबतच्या अशा आठवणी झरझर डोळ्यासमोर येऊ लागल्या. त्यांच्या अंतिम दर्शनासाठी खामगांवहून निघालो. खामगांव ते जळगांव हा रस्ता तसा बालपणापासून परिचित पण यावेळी तो रस्ता, आजूबाजूंची गावे याकडे मुळी लक्षच गेले नाही. मनात येत होत्या त्या केवळ मामींच्या आठवणी. 

        बळीराम पेठेतील गरीब कुळकर्णी कुटुंबात जन्मलेली ही कन्या माझ्या अंदाजाप्रमाणे 60 च्या दशकात कोर्टात नोकरी करणा-या माझे  मधले मामा प्रभाकर नाईक यांची पत्नी झाली. घरी खाणारी पाच सहा तोंडे होती, ईश्वराने मामींना काही अपत्य सुख दिले नाही पण  पुतणी, पुतणे होते त्यांचा सांभाळ त्यांनी केला. आजोबांची तुटपुंजी पेन्शन, मामांचा पगार हे पुरेसे नव्हते म्हणून मामींनी आजी व मामांकडून नोकरीची अनुमती घेतली. आजी मोठी कडक सोवळ्याची होती "नोकरी करते म्हणून घरच्या पुजादी कामात हयगय चालणार नाही" या आजीच्या अटीवर ज्या शाळेत मामी शिकल्या होत्या त्याच विद्या विकास प्राथमिक शाळेत उपशिक्षिका म्हणून रुजू झाल्या, पुढे "जिस स्कुलमे तुम पढते हो हम उसके हेडमास्तर है" या फिल्मी डायलॉगप्रमाणे त्याच शाळेच्या मुख्याध्यापिका सुद्धा झाल्या. हाडाच्या शिक्षिका असलेल्या मामी त्यांच्या शाळेतील विद्यार्थ्यांच्या प्रिय अशा शिक्षिका तर होत्याच पण आम्हा सर्व भाचे, पुतणे मंडळीसाठी त्या जणू जीवनशिक्षण देणा-या चालत्या-बोलत्या विद्यापीठच  होत्या. आम्ही उन्हाळ्यात मामींकडे गेलो की मामी शाळेतून लहान मुलांची पुस्तके घेऊन येत असत. गोष्टींच्या त्या पुस्तकांचा आम्ही फडशा पाडत असू. मामींनी आम्हाला खुप खाऊपिऊ घातले. सातूचे पीठ तर त्या अप्रतिम बनवत. आमची खाण्यापिण्याची तर चंगळ असे. जेवणात विविध पदार्थ, वरणावर घरचे साजूक तूप. "तूप मोरीत नाही गेले पाहिजे" अशी ताकीद असे त्यामुळे आम्ही तूप निपटून खात असू. मला बेरी आवडते म्हणून त्या आवर्जून माझ्यासाठी साखर घालून बेरी ठेवत असत. "मामाची बायको सुगरण" या गीत पंक्तीप्रमाणे त्या चांगल्या सुगरण होत्या त्यांच्या हातचे लाडू, त्यांचा हातचा चिवडा, भाज्या, इतकेच काय साधे वरण सुद्धा अप्रतिम असे. कुकर ऐवजी त्या भांड्यातच भात शिजवत. अंतिम दर्शनासाठी जाताना गाडीत माझ्यासोबत मामींच्या भावजयीचे भाऊ सुद्धा होते त्यांनी चहाची आठवण काढली त्यामुळे आठवणींच्या गर्दीतून मी भानावर आलो आणि मला चहावरून मामींची चहा बनवण्याची  निराळीच पद्धत आठवली.  त्या भरपूर चहा देत असत त्यांनी चहाने शिगोशीग भरलेला कप आणला की, "एवढा चहा तर दिवसभर पुरेल" असे माझे वडील गमतीने म्हणत. आम्ही आणि आमच्या सोबत येत असलेल्या मामींच्या आठवणी असे जळगांवात दाखल झालो, मामींचे घर आले. त्या दिवशी जळगांवला प्रथमच आता देहरुपातून आणि त्यांच्या घरातूनही कायमच्या निघून गेलेल्या त्या "रामपद", 4-B, शंकरवाडी, जेडीसीसी बँके जवळ, रींग रोड जळगांव या पत्त्यावरील घरात मी येऊन पोहोचलो होतो. कदाचित त्या घराला आता ही माझी शेवटचीच भेट असेल. माझ्या मामांनी चाळीस वर्षांपुर्वी मोठ्या हौसेने कोरीव अक्षरात लिहिलेले घराचे "रामपद" हे नांव न्याहाळले. मामीचे अंतिम दर्शन घेतले, त्या दिवशी सकाळपासून आभाळ पण रडत होते. "एक समय पर दो बरसाते एक बदलीसे एक नैनोसे " अशी सर्वांचीच गत झाली होती. मामींच्या घरात समोरच्या खोलीत बसल्यावर पुन्हा मला मी शिक्षण, नोकरी निमित्त जळगांवला राहत असतानाचे दिवस आठवले. 

     मी मामांकडे न राहता खोली करून मित्रांसोबत राहत असे. मी मामांकडे न राहिल्याने मला मामा, आजी आणि मामींनी रोज त्यांच्या घरी हजेरी लावण्याचा आदेश दिला होता. तो आदेश मी काटेकोर पाळला होता. माझ्या मित्रांसह मी मामांकडे जात असे, मामी रोज काही खायला देत, चहा करत मग गप्पा गोष्टी झाल्या की आम्ही खोलीवर परतत असू. मी रोज माझ्या मामाकडे मित्रांना घेऊन जातो म्हणून एकदा शेजारच्या खोलीतील एक मुलगा मला म्हणाला, "कोण आहे रे तुझे मामा मामी की जिथे तुम्ही रोज जाता ? मला पण त्यांना बघायचे" म्हणून एक दिवस तो पण आला समीर देसाई त्याचे नाव. त्या दिवशी समीरसाठी खास बेत केला होता. समीरची आणि त्यांची ओळख करून दिली. मामा-मामींनी केलेले यथोचित स्वागत आणि त्यांची आपुलकीची वागणूक बघून समीरला अतिशय आनंद वाटला होता. त्याला आम्ही तिथे रोज का जातो हे आता कळून चुकले होते. जळगावच्या तीन वर्षाच्या कालावधीत दरवर्षी मला मामींनी ड्रेस घेऊन दिला. मला मी कधीही घरापासून दूर आलेलो आहे असे जाणवू दिले नाही.

     मामा आणि मामी दोघेही तसे लढाऊ बाण्याचे होते मामी मुख्याध्यापिका म्हणून सेवानिवृत्त झाल्या परंतु तरीही त्यांची मान्यता काही आली नव्हती. ही एक मोठी चूक होती. हे जेव्हा कळले तेव्हा मामांनी कठोर परिश्रम घेऊन लोकायुक्त, मुंबईपर्यंत जाऊन त्यांची मान्यता आणून त्यांची पेन्शन सुरू करून दिली होती. मामा रोज सकाळी लवकर उठून संघाचा गणवेश घालून रिंग रोड परिसरातील अनेक सुविचार फलकांवर सुविचार लिहीत असत ऊन, वारा, पाऊस काहीही असो त्यांचा हा नियम होता. पुढे मामा वारल्यावर मामींनी त्या सुविचारांचे "परागकण" नावाचे एक पुस्तक छापले. मामींची अशी इच्छा होती की त्या पुस्तकाचे विमोचन तत्कालीन सरसंघचालक सुदर्शनजी यांच्याकडून करून घ्यावे. योगायोगाने सुदर्शनजी जळगाव खान्देशच्या दौऱ्यावर आले होते  मामींनी संघ कार्यकर्त्यांशी संपर्क साधला. विनंती केली व्यस्त कार्यक्रमामुळे वेळ मिळणे अवघड होते पण तरीही मामींनी जिद्द सोडली नाही आणि येनकेन प्रकारेण त्यांनी सुदर्शनजी यांच्याशी संपर्क साधला आणि मामांचे परागकण हे पुस्तक त्यांच्या हस्ते विमोचित करून घेतले आजही ते पुस्तक माझ्या संग्रही आहे. 

     मामा आणि मामी यांनी अनेकांना भरभरून मदत केली मग ते त्यांचे नातेवाईक असोत किंवा नित्यपरिचित लोक असोत. दूधवाला, भांडेवाली, भाजीवाली अशा सर्वांना त्यांनी भरपूर मदत केली. अखेरच्या दिवसात मामी त्या काळात त्यांच्या भावजयीकडे राहण्यास गेल्या होत्या त्यामुळे भांडेवालीचे काम नव्हते, निराधार अशा तिला आता तिचा पगार मिळणार नाही याची चिंता लागली होती. तिने तसे सांगितल्यावर "तुला काम नसले तरी मी पगार देईल असे मामी तिला म्हणाल्या आणि तिला त्यांनी दर महिन्याचा पगार मोफत दिला. मामांना स्वतःचे घर संघाला दान करावे असे खूप वाटत होते परंतु काही अडचणींमुळे तसे होऊ शकले नाही. मामी सर्वांसाठीच आयुष्यभर झटत राहिल्या. "इदं न मम" म्हणत सर्वांना सदैव देतच राहील्या, सर्वांना भरभरून प्रेमही दिले. अनेक अडचणी जीवनात आल्या तरीही त्यांना कधी नैराश्याने ग्रासले नाही त्या सदैव शांत आणि हसतमुखच राहिल्या. कुणाला दोष देण्याचा हेतू नाही पण काळाचा महिमा बघा कसा असतो. मामी सर्वांसाठी झटत राहिल्या पण त्यांच्या अनेक आप्तांना आजकालच्या धकाधकीच्या जीवनशैलीमुळे, व्यस्त, किंवा पूर्वनियोजित अशा कार्यक्रमांमुळे किंवा अन्य अडचणींमुळे मामींच्या अंतिम दर्शनासाठी सुद्धा येणे अशक्य झाले.      

     स्वामी विवेकानंदांनी दिलेला "वोही जीते है जो दुसरो के लिए जीते है" हा संदेश मामा आणि मामी प्रत्यक्ष जगले. त्यांच्या निधनाच्या काही दिवस आधीच त्यांनी रामकृष्ण विवेकानंद सेवा संस्था, खामगांव यांना सुद्धा भरघोस मदत निधी दिला. अध्यात्मिक, धार्मिक कार्यासाठी त्यांनी ज्या काही देणग्या दिल्या त्या सोबत घेऊन त्या इहलोक सोडून गेल्या. कारण मनुष्य आयुष्यभर जे काही जमा करतो ते सोबत घेऊन जात नाही पण पुण्यकर्म मात्र सोबत घेऊन जात असतो. आयुष्यभर इतरांसाठी घेतलेले कष्ट आणि धार्मिक कार्यासाठी दिलेल्या देणग्या यामुळे मामींना निश्चितच सद्गती मिळाली. त्यांचा सर्वच नातेवाईकांना एक भावनिक असा आधार होता तो आधार कायमचा नष्ट झाला त्यामुळे जणू काही एखादा भला मोठा आधारवडच कोसळला असे वाटते आहे. मामींना साश्रू नयनांनी भावपूर्ण श्रद्धांजली. 🙏

Article about city stresspass

बुलडोजर का मुंह एक बार अमिरोके अतिक्रमणपे भी घुमाओ. 

त्या मेकॅनिकचे "आमचा संसार उघड्यावर आला" हे उत्तर मनात घोळत होते. अनेक सुशिक्षित, धनवान, उच्चभ्रू लोकांनी केलेली अतिक्रमणे, त्यांनी बळकावलेल्या शासकीय जागा, इमारती हे सर्व माझ्या डोळ्यासमोर येऊ लागल्या.

सध्या महाराष्ट्रात नेत्यांचा हिंदी मराठीचा वाद सुरू आहे. परंतु बहुतांश वेळा माझ्या मराठी लेखांचे शीर्षक हे मी हिंदीतच दिले आहे आणि कुणालाही कधीही ते गैर वाटल्याचे कोणी म्हटले नाही किंवा कुणी तशी प्रतिक्रिया सुद्धा दिली नाही. मातृभाषा म्हणून मला मराठीचा जितका अभिमान आहे तितकाच अभिमान राष्ट्रभाषा म्हणून हिंदीचा पण आहे आणि तो सर्वांनाच असावा, शिवाय देशात भाषेवरून वाद होणे योग्य नाही,  असो ! 

     नुकतीच खामगांव शहरात अतिक्रमण हटाव मोहीम राबवली गेली किंबहुना अद्यापही ती सुरू आहे. शहरातील रस्ते एकदम मोकळे दिसू लागले, रस्त्यांना मोकळा श्वास घ्यायला जागा मिळाली, खामगांव रेल्वे स्थानकाच्या कुंपणाची भिंत तर अनेकांनी पहिल्यांदाच पहिली, बस स्थानक परिसर सुद्धा इतका मोकळा असू शकतो हे खामगांवकरांना अनुभवायला आले. काही अतिक्रमणधारकांनी प्रशासनाने आवाहन केल्यानंतर स्वतःहून अतिक्रमण काढले पण ज्यांनी अतिक्रमण स्वतःहून काढले नव्हते त्यांचे अतिक्रमण हे बुलडोझरने काढल्यामुळे त्यांचे बरेचसे नुकसान झाले. अतिक्रमण ही सर्वच सर्वच शहरांची एक मोठी समस्या झालेली आहे. अनेक बेरोजगार युवक पुरेशा भांडवलाअभावी सरकारी जमिनीवर दुकान थाटून उद्योग व्यवसाय करतात. नोकरी मिळत नसल्याने छोट्या मोठ्या व्यवसायातून ते त्यांच्या कुटुंबीयांचा उदरनिर्वाह चालवीत असतात परंतु कितीही झाले तरी सरकारी जमिनीवर अतिक्रमण करणे हे बेकायदेशीरच आहे. अतिक्रमणामुळे रहदारीला अडचण, पार्किंग आणि इतरही अनेक समस्या येत असतात. अतिक्रमणांमधला कहर म्हणजे काही अतिक्रमणधारक हे केवळ दुकान थाटतात आणि इतरांना ते भाड्याने देतात. म्हणजे जागा सरकारची आणि भाडे फुकटात कमवायचे, अशी स्थिती देशात सर्वत्र आहे. खामगांव शहरात यावेळेस अतिक्रमण हटवतांना प्रशासन पूर्ण सज्ज असलेले आढळून आले. सर्व मोहीम शांततेत राबवली गेली शिवाय मोकळ्या झालेल्या जागेवर त्वरित आठ-दहा फुटांची झाडे सुद्धा लावण्यात आली. शहराच्या दृष्टीने म्हणाल तर ही चांगलीच गोष्ट आहे. परंतु आता अतिक्रमण हटवल्यामुळे अनेकांची रोजी रोटी बुडाली आहे. ज्या दिवशी अतिक्रमण हटवले त्याच दिवशी नेमके माझ्या गाडीचे इग्निशन पाणी गेल्यामुळे खराब झाले होते. मी  अतिक्रमण हटाव मोहिमेत दुकान पाडलेल्या एका मेकॅनिकला "इग्निशन दुरुस्त करून देता का?" असे विचारल्यावर त्याने जे उत्तर दिले त्याने माझे मन हेलावले. तो म्हणाला, "साहेब सध्या काहीच करू शकत नाही तुम्ही बघताच आहात, आमचा संसार उघड्यावर आला आहे." ठीक आहे असे म्हणून मी गाडी सुरू करण्याचा प्रयत्न करू लागलो. थोडा प्रयत्न केल्यावर गाडी सुरू झाली. घरी येत असतांना माझ्या डोक्यात त्या मेकॅनिकचे "आमचा संसार उघड्यावर आला" हे उत्तर घोळत होते. अतिक्रमण आणि त्या संबंधित अनेक समस्या हे विषय माझ्या डोक्यात येऊ लागले. अनेक सुशिक्षित, धनवान, उच्चभ्रू लोकांनी केलेली अतिक्रमणे, त्यांनी बळकावल्या शासकीय जागा, इमारती हे सर्व मला आठवू लागले. अनेक सुशिक्षित, उच्च विद्याविभूषित अशा लोकांनी “सर्विस लाईन” मध्ये अतिक्रमण केले आहे. त्यामुळे त्यांच्या पलीकडील भागातून येणा-या सांडपाण्याची समस्या निर्माण होते किंवा होईल याचेही भान ते ठेवत नाही शिवाय “आपल्याला कोण काय करणार?” अशी मग्रुरी असतेच. आणि हो खरंच ! कोणी काही करत नाही. यांच्या जवळच्या पैस्यामुळे हे सर्व काही ‘मॅनेज’ करीत असतात. त्यांच्या घराच्या आधी जी घरे आदी असतात तिकडून जे सांडपाणी येत असते ते कुठे जाणार? ते अडते आणि मग यांच्या घराच्या बाजूला पुन्हा अस्वच्छता निर्माण होते. काही सुशिक्षित  रस्त्यावर अतिक्रमण करतात. त्यांच्या कुंपणाच्या भिंती कश्या रस्त्यावर आल्या आहेत हे शेंबड्या पोरालाही समजते, परंतु प्रशासनास मात्र ते दिसत नाही. कुण्यातरी पक्षाचे सदस्य बनायचे किंवा अमक्या ढमक्या सेलचे पदाधिकारी म्हणून मिरवायचे आणि सुशिक्षित असूनही अशिक्षितासारखे कृत्य करावयाचे. गरीब, झोपडपट्टी मध्ये राहणारे, रोजगार नसल्याने पोटासाठी अतिक्रमण व्यवसाय करणा-यांवर वेळप्रसंगी बुलडोजर फिरवले जाते परंतु सुशिक्षित(?) आणि धनदांडग्या सर्विस लाईन आणि रस्त्यांवर घराच्या कुंपणाच्या भिंती बांधून वाहतुकीची कुचंबणा करणा-यांवर प्रशासन मात्र क्वचितच कारवाई करतांना दिसून येते. थोड्या जमिनीचा लोभ ठेवून सुशिक्षित असूनही “सर्विस लाईन”, रस्ता अशा ठिकाणी अतिक्रमण करून, घराच्या गॅलरी मर्यादेपेक्षा बाहेर काढून, पायऱ्या रस्त्यावर काढून सर्वसामान्य जनतेला त्रस्त करणा-यांना “तुम्ही तुमच्या नैसर्गिक स्वभावानुसार वर्तन करा परंतु तुमच्या जागेच्या लोभामुळे दूस-यास त्रास तर होत नाही आहे ना निदान याची तरी काळजी घ्या सुशिक्षित असूनही अशिक्षितपणा करू नका” हे आवर्जून सांगावेसे वाटते.

काही वर्षांपूर्वी मध्यप्रदेश मधील इंदोर येथील एका रहिवाशी भागातील नागरिकांनी अतीक्रमण हटविण्यास आलेल्या कर्मचा-यांना स्वत;चे घर, दुकान पडत असूनही विकासासाठी चहा पाजून सहकार्य केले आणि आपले अतिक्रमण काढू दिले अशी घटना घडली होती. अशीच कायद्याचा सन्मान करण्याची सद्बुद्धी ईश्वर सर्वांना देवो. तसेच प्रशासनाला सुद्धा गरीब बेरोजगारांची अतिक्रमणे काढण्याबरोबरच सुशिक्षित, धनिक, उच्चविद्याविभूषित लोकांनी केलेली अतिक्रमणे सुद्धा काढण्याची बुद्धी आणि धमक ईश्वर प्रदान करो असे वाटते आणि म्हणूनच प्रशासनाला म्हणावेसे वाटते की, जरा "बुलडोझर का मुंह एक बार अमिरोके अतिक्रमणपे भी घुमाओ."

Article about Hindi language.

 इंग्रजी चालते मग हिंदी का नाही ?

हिंदी ही भारतातील अनेक राज्यात बोलली जाणारी भाषा आहे तसेच तिला मराठीची "मौसेरी बहन" असे सुद्धा म्हटले जाते. भाषेचा द्वेष करण्यापेक्षा भाषेवर प्रेम करून त्यावर प्रभुत्व मिळून आपले व्यक्तिमत्व बहुआयामी असे बनवावे तसेच आपल्या पाल्यांना सुद्धा शिकवावे.

महाराष्ट्रात शालेय अभ्यासक्रमात हिंदी भाषा सक्तीची करण्याचे ठरले आणि हिंदी विरोधी सूर आवळले जाऊ लागले. हिंदी ही भारतातील अनेक राज्यात बोलली जाणारी भाषा आहे तसेच तिला मराठीची "मौसेरी बहन" असे सुद्धा म्हटले जाते. हिंदी आणि मराठी खूपच समान अशा भाषा आहे. त्यामुळे मराठी बोलणाऱ्याला हिंदी बोलणे सहज जमते आणि हिंदी भाषिक लोक सुद्धा मराठी  अस्खलितपणे बोलतात. हिंदी ही आपल्याच देशाची भाषा आहे मग ती उत्तरे कडील राज्यात बोलली जाते म्हणून आपल्याकडे तिची सक्ती नको हा तर्क काही योग्य वाटत नाही. तुम्हाला विदेशातली भाषा चालते मग उत्तरेकडील राज्यातील भाषा का चालत नाही ? आज संपूर्ण भारतात इंग्रजी शाळांचा सुळसुळाट झालेला आहे. दगड उचलला की संपुर्ण इंग्रजी माध्यमाच्या शाळा आढळतात पालक सुद्धा इंग्रजी माध्यमाच्या शाळांना मोठ्या प्रमाणात पसंती देत आहे. या इंग्रजी माध्यमांच्या शाळांमुळे मराठी शाळांना गळती लागलेली आहे परंतु त्या विरोधात एकही नेता ब्र सुद्धा काढत नाही पण हिंदी सक्तीची झाल्यावर मात्र सर्रास विरोध होताना दिसतो आहे. हिंदी सक्तीची होते आहे पण मराठी भाषा कुठे बंद होते आहे हा सुद्धा विचार केला पाहिजे ना ! अनेक थोर पुरुषांचे तर असे म्हणणे आहे की मनुष्य हा बहुभाषिक असावा त्याला एक नव्हे तर अनेक भाषा अवगत असाव्या. आपण संभाजी महाराज यांचे नावे घेतो, त्यांचा आपल्याला अभिमान आहे, आणि असायलाचं पाहिजे.  पण त्या काळात काळात संभाजी महाराजांनी संस्कृत, इंग्रजी पारशी आदी अशा भाषांचा अभ्यास करून त्या भाषा ते शिकले होते त्यांनी इतर भाषांत ग्रंथ सुद्धा लिहिले होते. मग पाचशे वर्षांपूर्वी भाषेबद्दल द्वेष नव्हता आणि ज्यांना आपण आपले आदर्श मानतो ज्यांची नावे सतत घेतो ते लोक जर कोणत्या भाषेला विरोध करत नव्हते, परकीयांच्या भाषेला सुद्धा विरोध करत नव्हते तर मग आपण आपल्याच देशातील भाषेला विरोध का करावा ? आपल्या पाल्याला जर एकापेक्षा अनेक भाषा येत असेल येत असतील तर ते चांगलेच आहे ना !. आपल्या देशाचे माजी पंतप्रधान उच्चविद्याविभूषित पी. व्ही. नरसिंहराव यांचा येथे उल्लेख करावासा वाटतो. पी. व्ही. नरसिंहराव हे दक्षिणात्य होते परंतु ते राजकारणामुळे विविध राज्यात फिरस्ती करायचे त्याच कालावधीत त्यांनी त्या-त्या प्रदेशातील भाषा अवगत करून घेतल्या. पी.व्ही. नरसिंहराव अकरा भाषांमध्ये लिहू, वाचू, आणि बोलू शकत होते.

     इथे एकच म्हणावेसे वाटते की, आपल्या देशातील लोकांनी आणि नेत्यांनी भाषेचा द्वेष करण्यापेक्षा भाषेवर प्रेम करून त्यावर प्रभुत्व मिळवून आपले व्यक्तिमत्व बहुआयामी असे बनवावे तसेच आपल्या पाल्यांना सुद्धा शिकवावे.  लोकप्रतिनिधींनी तर उगाचच भाषा प्रांत यांचे मुद्दे उपस्थित करून राजकारण करू नये उलट विकासाचे मुद्दे काढून त्यावर बोलावे. भाषेचा द्वेष केल्यामुळे आपण आपल्याच देशातील बांधवांमध्ये द्वेष भावना पसरवत आहोत याचे सुद्धा भान ठेवले पाहिजे. उद्या जर आपल्या मराठी भाषेला इतर राज्यात विरोध केला तर आपल्याला कसे वाटेल याचा सुद्धा विचार केला पाहिजे. आपले पंतप्रधान क्रोएशिया या देशात गेले होते याप्रसंगी त्या देशातील अनेक नागरिक  माध्यमांना मुलाखती देतांना हिंदीमध्ये बोलले. आणि आम्हाला हिंदी आवडते असेही म्हणाले. विदेशी माणसे जर हिंदी बोलत आहेत त्यांना हिंदी भाषा आवडते आहे तर मग आपण हिंदी भाषेचा द्वेष का करावा ? ती तर आपल्याच देशाची भाषा आहे. शेवटी एकच म्हणावेसे वाटते की, 

हिंद देश के निवासी सभी जन एक है,

रंग, रूप,वेष, भाषा चाहे अनेक है |

त्यामुळे सर्वांनी हा विचार करायला पाहिजे की आपल्याला विदेशी भाषा इंग्रजी चालते तर मग हिंदी का चालायला नको ? असे वाटते.

Article about Raja Raghuvanshi murder case

 कालाय तस्मै नमः 

सोशल मिडियामुळे  गेट-टुगेदर होण्याचे प्रस्थ सुद्धा वाढले आहे. अनेक वेळा गेट-टुगेदर मधून जुन्या प्रेम प्रकरणांना उजाळा मिळतो आहे. जे जुन्या काळात होऊ शकले नाही ते प्रेम पुनश्च भेटल्यानंतर उफाळून येत आहे आणि त्यातून मग वैवाहिक जीवनात नवीन पेच निर्माण होतो आहे.

उपनिषदांमध्ये सत्यवान आणि सावित्रीची कथा आहे. एका राजाची कन्या सत्यवान नावाच्या लाकूडतोड्या सोबत लग्न करते. पुढे जंगलात वडाच्या झाडाखाली सत्यवान मृत्युमुखी पडतो. त्याचे प्राण यमराजकडून परत मिळवण्यासाठी सावित्री यमराजाच्या मागे जात राहते आणि त्याला तिच्या पतीचे प्राण परत करावे म्हणून विनंती करत राहते. तिच्यात आणि यमराज यांच्यात मोठा संवाद होतो. तो पुर्ण संवाद येथे दिल्यास लेख मोठा दिर्घ होईल आणि आजकाल अलक (अति लघु कथा) चा जमाना आहे. म्हणून इथे थोडक्यात सांगत आहे. शेवटी यमराज या युक्तिवादात पराभूत होतात आणि सावित्रीला पुत्रवती भव असा आशीर्वाद देतात आणि सावित्री मग माझ्या पतीशिवाय मी पुत्रवती कशी होऊ शकेल ? म्हणून यमाराजाला पेचात पकडते आणि यमराज सत्यवानाचे प्राण परत करतो अशी ती कथा आहे. या गोष्टीचे स्मरण म्हणून भारतामध्ये दरवर्षी वटपौर्णिमा साजरी केली जाते या दिवशी पतीच्या दीर्घायुष्यासाठी पत्नी व्रत करते आणि सात जन्म हाच पती मिळावा म्हणून ईश्वराजवळ प्रार्थना करते. आपली पत्नी आपल्यासाठी व्रत ठेवते याचा काही ना काही परिणाम पतीच्या वर्तणुकीवर सुद्धा होतच असतो. त्या दोघात प्रेमाची भावना वृद्धिंगत होत असते. तसेच या सणामुळे वृक्ष संवर्धन,  वृक्ष प्रेम याचा सुद्धा संदेश आपसुकच मिळतो. सत्यवान सावित्रीच्या कथेमुळे भारतातील स्त्रीला तिचा पती हा सर्वस्व आहे आणि तो तिला जीवनभर साथ देणार आहे म्हणून तो दीर्घायुषी असावा असा संदेश मिळतो.  शतकानुशतके भारतातील स्त्रिया हे व्रत साज-या करत आलेल्या आहे. भारतातच नव्हे तर विदेशात सुद्धा वडाचे झाड नसते म्हणून वडाच्या फांदीची, वडाच्या झाडाच्या प्रतिकृतीची पूजा NRI स्त्रिया करतात. 

    अशी ही सर्वांना ज्ञात असलेली वटसावित्रीची कथा जरी असली तरी आता मात्र काळ झपाट्याने बदलतो आहे. कुटुंब संस्कृती लोप पावत चालली आहे. अशातच सोशल माध्यमांमुळे स्त्री-पुरुषांची ओळख मोठ्या प्रमाणात होते आहे तसेच त्यांच्यामध्ये संवाद सुद्धा साधला जातो आहे, बॉयफ्रेंड-गर्लफ्रेंड कल्चर मोठ्या प्रमाणात फॉफावले आहे. लिव्ह इन रिलेशनशिप प्रकार पण बोकाळला आहे त्याबरोबरच सोशल मिडियामुळे जुनी मित्रमंडळी सुद्धा जोडल्या जात आहे. त्यांचे गेट-टुगेदरचे प्रस्थ सुद्धा मोठ्या प्रमाणात तरुणाईलाही लाजवेल अशा जोशात, जल्लोषात  वाढले आहे. अनेक वेळा गेट-टुगेदर मधून जुन्या प्रेम प्रकरणांना उजाळा मिळतो आहे. जे जुन्या काळात होऊ शकले नाही ते प्रेम पुनश्च भेटल्यानंतर उफाळून येत आहे आणि त्यातून मग वैवाहिक जीवनात नवीन पेच निर्माण होतो आहे. सोनम आणि राजा रघुवंशी यांच्या प्रकरणात सोशल मिडीयाचा किंवा गेट-टुगेदर वगैरेचा अद्याप तरी काही निष्कर्ष पोलिसांनी काढलेला नाही परंतु तरी इथे हा विषय मांडावासा वाटला.

    पुर्वीच्या पतीवर अवलंबून राहणाऱ्या स्त्रियांना पती हा परमेश्वर आहे अशी शिकवण दिली जात असे पण आता स्त्रिया या स्वावलंबी झालेल्या आहेत आणि त्यांना पतीवर अवलंबून राहण्याची गरज राहिलेली नाही. या लेखात सर्वच स्त्रियांना दोष देण्याचा मुळीच उद्देश नाही उलट माधवी लता सारख्या काश्मीरमध्ये चिनाब नदीवर जगातील सर्वात उंच असा पूल बांधणाऱ्या तरुणी सुद्धा आजच्याच काळात आहे. परंतु गेल्या काही वर्षात असे अनेक गुन्हे घडले की ज्यामध्ये स्त्रियांनी त्यांच्या पतींची हत्या केली आहे. सौरभ नामक पतीला मारून त्याचे तुकडे टाकीत टाकून ती टाकी सिमेंटने बंद करून टाकणा-या मुस्कानची घटना सुद्धा ताजीच आहे आणि आता परवा वटपौर्णिमेच्याच आसपास सोनम रघुवंशी नामक नवविवाहितेने तिच्या पतीची मेघालयात मधुचंद्राच्या वेळेस हत्या केल्याचे उघडकीस आले आहे. सोनमने तिच्या गुन्ह्याची कबुली सुद्धा दिली आहे. सोनमला जर राजा रघुवंशी सोबत लग्नच करायचे नव्हते तर तिने ते का केले? लग्न केल्यावरही ती त्याला घटस्फोट देऊ शकत होती पण तिने तसे सुद्धा नाही केले आणि राजा रघुवंशीचा नाहक बळी गेला. भारतीय स्त्रिया, भारतीय पुरुष,  भारतीय कुटुंब यांच्या  विचारसरणीमध्ये झपाट्याने बदल झालेला आता दिसतो आहे. काहीही होऊ द्या आम्हाला फक्त एन्जॉय पाहिजे ही वृत्ती मोठ्या प्रमाणात वाढते आहे.

    राजा रघुवंशी हत्याकांड प्रकरणांमधून तरुण मुला मुलींना हेच सांगावेसे वाटते की तुम्हाला जर का कोणी पसंत नाही तर त्याच्याशी लग्नच करू नका. लग्न केल्यावर पटत नसेल तर कायदेशीर रित्या विभक्त व्हा परंतु कट करून हत्या करणे, कुणाच्या कुटुंबाला दुःखाच्या सागरात बुडवणे यासारखे  कृत्य  करू नका. 

     आज-काल आपल्याच संस्कृतीला, कथांना सणांना नावे ठेवण्याची सवय झालेली आहे. अनेकांना सत्यवान सावित्रीच्या कथेचा येथे केलेला उल्लेख सुद्धा रुचणार नाही कुणी त्याला भाकडकथा ही म्हणेल परंतु या कथेमधून पती आणि पत्नी मधील प्रेम वृद्धिंगत होण्यास हातभार लागतो हेही तितकेच खरे आहे. पत्नी जेव्हा पतीसाठी व्रत करते तेव्हा आपोआपच पतीला सुद्धा तिच्याबद्दल आदर वाटू लागतो, कुटुंब यशस्वीरित्या पुढे जात राहते. पती पत्नीत योग्य संवाद असेल तर त्या घरातील मुलांची मानसिक व शारीरिक वाढ सुद्धा योग्य प्रकारे होते. समाजात प्रत्येक वेळी आणि प्रत्येक जातीत सुद्धा चांगल्या वाईट अशा प्रवृत्ती असतात हजारो वर्षांपूर्वी पतीचे प्राण यमराज कडून परत आणणारी स्त्री होऊन गेली आणि आता मात्र सोनमसारख्या तरुणीने तिच्या पतीस यमसदनी पाठवले आहे.  यावर कालाय तस्मै नमः नाही म्हणावे तर काय म्हणावे ?